Hoe klinkt dit als binnenkomer als je nieuw bent op een Europese top? ,,(Zeg) ja tegen de soevereiniteit van de volkeren, nee tegen de bureaucraten van Brussel […] Leve het Europa van de patriotten.’’ Of: ,,Laten we Italië verdedigen.” Of anders: ,,Het kan geen ketterij zijn om te zeggen dat het (Herstelplan) niet kan worden gewijzigd.’’
Het zijn drie recente uitspraken van Giorgia Meloni, de gedoodverfde winnaar van de komende verkiezingen in Italië. Een vrouw die zich op Twitter omschrijft als: ,,Altijd, waar dan ook en op de eerste plaats, Italiaan.’’ Zelfs als zij om welke reden dan ook geen premier zou worden, een nieuwe rechtse regering in Rome zal een andere toon aanslaan. Brussel, we hebben een probleem.
De twee grootste partijen in het rechtse blok willen eerder minder dan méér Europa. Prima gli italiani, de Italianen eerst, is een verkiezingsslogan die Meloni deelt met haar bondgenoot Matteo Salvini van de populistisch-rechtse partij Lega. Meloni heeft zich daarbij in het verleden vaak gespiegeld aan Victor Orbán, de Hongaarse premier die het vervelend vindt als Europa zich bemoeit met zaken als rechtsstaat en democratische structuren. En Salvini heeft met Marine Le Pen gedanst.
Soevereiniteit
Sovranisti, is de geuzennaam die Meloni en Salvini hebben aangenomen. We willen soevereiner worden in ons eigen huis. Minder Europese bemoeienis. De Europese afspraken die bijvoorbeeld zouden moeten leiden tot meer concurrentie bij de taxi’s en de strandtenten, kunnen best nog wel even wachten. Begrotingspolitiek? Mogen we dat zelf regelen, per favore? Gedeeld leiderschap van Berlijn en Parijs? Het wordt tijd voor andere machtsverhoudingen binnen Europa. En de pensioenhervorming die mede onder Europese druk is doorgevoerd, daar wil rechts nog eens goed naar kijken.
Voor alle duidelijkheid: het gaat hier om een fundamentele andere houding ten opzichte van Europa. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het wetsvoorstel van Meloni’s partij Fratelli d’Italia om de grondwet te veranderen. Dit betreft twee artikelen waarin grofweg wordt bepaald dat de staat en lagere overheden wetten en regels kunnen uitvaardigen. Maar het gaat om wat er achter de komma staat, namelijk dat de staat en lagere overheden dat doen binnen het kader van de communautaire regels en internationale afspraken. Die toevoeging wil Fratelli d’Italia weghalen. De discussie loopt al enige tijd en de Lega heeft een vergelijkbaar plan, maar het laat zien dat het deze rechtse partijen om een substantieel andere relatie met Europa gaat.
‘Vroeg of laat breekt het elastiek’
Er zit een enorme tegenstrijdigheid in deze opstelling. Italië is de afgelopen jaren door het schuldopkoopbeleid van de Europese Centrale Bank (ECB) beschermd tegen financiële speculanten. Het renteverschil met Duitsland is jarenlang overzichtelijk gebleven. Maar de staatsschuld is enorm hoog, en zonder een schild van de Europese Centrale Bank is Italië vrijwel kansloos als het vertrouwen verdwijnt dat Italië zijn rente kan betalen – wat het totnogtoe overigens steeds heeft gedaan.
Maar aan dat schild zijn voorwaarden verbonden. ,,Ons lot ligt in de handen van de ECB’’, constateert de econoom Carlo Cottarelli. En vanuit Londen waarschuwt de Italiaanse econoom Lucrezia Reichlin dat je niet allebei kunt hebben. ,,Er moet duidelijk worden gemaakt dat je niet kunt vragen om eurobonds, een Europese limiet op de gasprijs, solidariteit of het schild van de BCE – dus maatregelen die ‘meer Europa’ impliceren – en tegelijkertijd gemeenschappelijke regels, gedeelde competenties, ‘checks and balances’ afwijzen. Vroeg of laat breekt het elastiek.’’
Herstelfonds
Een eerste discussiepunt dient zich meteen aan. Dat is het plan EUNextGeneration, het Europese herstelplan dat is opgesteld in de coronacrisis en waarin Italië genereus is bedacht met subsidies en leningen. Ook al is zijn kabinet-demissionair, premier Draghi heeft zijn ministers de opdracht gegeven om alles uit de kast te halen en zoveel mogelijk onderdelen van dit herstelplan stevig in de steigers te zetten voordat er een nieuw kabinet aantreedt. Maar Meloni en Salvini hebben aangegeven dat ze veranderingen willen.
Dat zijn niet zomaar verschuivingen binnen posten. Het kader voor het herstelplan is duidelijk: investeringen doen en structurele hervormingen doorvoeren die groei mogelijk maken, met een focus op digitalisering en verduurzaming. Maar Meloni suggereert, en Salvini zegt het met zoveel woorden, dat een rechts kabinet een deel van de miljarden van het herstelplan zou willen gebruiken voor noodhulp, nu veel particulieren en bedrijven in de problemen komen door de inflatie en de hoge energieprijzen. ,,De omstandigheden zijn veranderd’’, zei Meloni begin deze maand op het Italiaanse ‘Davos’, een topontmoeting tussen politici, ondernemers en bankiers in Cernobbio, aan het Comomeer. Maar als je daarbij bedenkt dat Meloni’s partij in het Europese parlement niet vóór het herstelfonds heeft gestemd maar zich heeft onthouden, klinkt dat toch wat alarmerender.
Betere bescherming
Het gaat niet alleen om de puur financiële plaatjes. Een centrale gedachte op rechts is dat Italiaanse bedrijven, op welke terrein dan ook, beter beschermd moeten worden. We hebben een hoge prijs betaald voor ,,globalisering zonder regels’’, zei Meloni deze zomer in een veelbesproken toespraak ter ondersteuning van de nationalistisch-rechtse Spaanse partij Vox. Bedrijven zijn weggegaan en daardoor zitten we nu met ,,de verplaatsing van rijkdom naar buiten onze naties’’. Je kunt dat moeiteloos lezen als kanttekeningen bij het idee van één Europese markt met voor iedereen dezelfde regels.
En er komt nog iets bij. Toen het Europees parlement vorige week in een motie Hongarije veroordeelde wegens maatregelen die niet thuishoren in een democratie, wie stemden er toen niet mee? Juist. De Europarlementariërs van Salvini en van Meloni. Meloni zei toen met zoveel woorden dat zij streeft naar andere machtsverhouding binnen Europa en een minder dominante rol van Frankrijk en Duitsland wil.
Op eieren lopen
Je kunt nu al voorspellen dat het eieren lopen wordt met een rechts kabinet in Rome. Meloni is daar al een beetje mee bezig. Ze probeerde in Cernobbio de ondernemers en bankiers gerust te stellen met de verzekering dat zij niet nog meer schulden wil maken om de gevolgen van de energiecrisis te dempen – Salvini ziet daar minder problemen in. En het argument dat Fratelli d’Italia euroseptisch is? Een van Meloni’s belangrijkste adviseurs, Guido Crosetto, antwoordt: ,,Er zijn twee Europa’s: dat van het herstelfonds en het Europa dat Griekenland heeft gewurgd. Het eerste, dat van een gemeenschap, bevalt ons. Het tweede niet.”
Maar zo gemakkelijk zal dat niet gaan, en ook aan de andere kant van de tafel wordt het ingewikkeld. Als je Italië onder druk wil zetten om zich aan de afgesproken regels te houden, hoe presenteer je dat als een teken van betrokkenheid? Met felle openbare ruzies bereik je je doel waarschijnlijk niet. Als zulke ruzies om het begrotingsbeleid gaan, wakkeren ze speculatie tegen Italië aan. Dan gaat het verschil verder omhoog tussen de rente die Italië moet betalen en die voor concurrenten als Duitsland. Daar hebben alleen speculanten wat aan. Op die manier wordt het voor Rome, dat met zijn grote staatsschuld enorm veel geld aan rente moet betalen, alleen maar moeilijker om te doen wat je zou willen dat het doet: de overheidsfinanciën saneren.
Achter deze redenering zit wel een veronderstelling: dat het voor Europa en voor Italië (nog altijd het tweede industrieland van Europa en een belangrijke markt) niet goed zou zijn als Italië uit de eurozone zou vallen. Italianen die daar anders over denken, kunnen altijd terecht bij een partij dat Italexit heet, een groezelige mix van anti-Europese sentiment en no vax aanhangers. Het is nog onzeker of dat partijtje de kiesdrempel van drie procent haalt.
Samengevat
Als rechts zoals verwacht de Italiaanse verkiezingen wint, zal dat leiden tot grote frictie met Brussel. Rechts wil de invloed van Europa verkleinen. Maar dat botst met de bescherming van de Europese Centrale Bank die Italië nodig heeft als schild tegen financiële speculatie op zijn enorme staatsschuld.
De Verkiezingen Van 25 September
Dit artikel is onderdeel van een reeks blogs in de aanloop naar de verkiezingen van 25 september. Ik begon met de belangrijkste stromingen: de Vijfsterrenbeweging, het nieuwe centrum, de Democratische Partij, en de voorspelde winnaar: het rechtse blok. Ook uitleg waarom de Italiaanse kiezer minder kan kiezen dan hij of zij zou willen. Vorige week schreef ik over de rol van de kerk in de campagne, de twijfels bij vrouwen over de mogelijkheid dat een vrouw premier wordt, de noodzaak van beter en meer onderwijs, en het gevoel van jongeren dat hun problemen onderbelicht blijven. Gisteren schreef ik over de Russische vrienden in Rome.
Heeft u specifieke vragen? Neem contact op, dan zal ik daar in een van de komende blogs op ingaan.