Heeft het centrum nog een rol in de Italiaanse politiek? Twee zowel bewonderde als verguisde politici proberen de kiezers ervan te overtuigen dat het zin heeft op hun relatief kleine centrumalliantie te stemmen. Hun belangrijkste strijdkreet: wij willen Draghi terug en gaan dat mogelijk maken. Ze hebben als kandidaten mensen van Forza Italia aangetrokken die vinden dat het rechtse blok te rechts wordt. Ze trekken ook een aantal spijtoptanten van links. Maar in de peilingen blijven ze steken op ruim 6 procent – al zitten ze de wel in de lift.
Een belangrijk reden: heeft het wel zin om te stemmen op Italia Viva e Azione, zoals deze alliantie van twee partijtjes heet? Ruim een derde van de zetels wordt verdeeld volgens het meerderheidsstel, en in geen van de meerderheidsdistricten is de partij zo sterk dat zij kan hopen op een zetel. Dus ze begint al met een achterstand.
Zo was het niet bedoeld. Begin augustus ging Carlo Calenda, de energieke lijsttrekker van Azione, op de foto met Enrico Letta, lijsttrekker van de grotere, centrum-linkse Democratische Partij. Ze zouden zich samen sterk maken tegenover het rechtse blok, dat vóór staat in de peilingen. Twee kleintjes aan de kant van Calenda zouden ook meedoen: oud-eurocommissaris Emma Bonino met haar +Europa (+ is de korte manier om ‘méér’ te zeggen) en minister van Buitenlandse Zaken Luigi Di Maio, die met een groep medestanders is weggelopen uit de Vijfsterrenbeweging.
Ontploffing
Het was een goede deal voor Calenda. Hij had er fors wat zetels uit gesleept (over hoe het kiesstelsel dat mogelijk maakt, later deze week). Maar een paar dagen later liep Calenda alweer boos weg. Uit principe, zei hij. Want Letta had daarna ook een vergelijkbaar samenwerkingsakkoord gesloten met een kleine linkse groep. Daar zaten politici bij die zich tegen Draghi hadden gekeerd, niets willen weten van het NAVO-bondgenootschap en geen wapens naar Oekraïne willen sturen. Dat kunnen nooit onze partners zijn, zei Calenda.
Het verwijt aan hem is dat hij dit eerder had kunnen bedenken. De manier waarop hij het plan voor een brede centrum-linkse alliantie heeft laten ontploffen, versterkt het beeld van Calenda als een man met weliswaar uitstekende ideeën, maar ook als een ruziezoeker met wie het moeilijk samenwerken is. Maar ook Letta had dit kunnen zien aankomen.
Na de ontploffing gingen Bonino en Di Maio naar het kamp van Letta – zijn partij is nu eenmaal groter, dus bood hun meer kansen.
Hopen op tien procent
Calenda ging toen praten met Matteo Renzi. Oud-premier, oud-leider van de Democratische Partij. Ook iemand die al jaren roept dat er politieke winst te halen is in het centrum. Ook iemand met goede ideeën. Maar net als Calenda een man die veel weerstand oproept. In 2014 werd Renzi premier na een interne coup binnen de partij (tegen Letta, overigens, die toen voor een paar jaar naar Frankrijk vertrok) en presenteerde hij plannen voor een hele reeks vernieuwingen – niet allemaal goed doordacht, maar toch. Er lag een hervormingsagenda.
Maar binnen de partij maakte Renzi veel vijanden met zijn uitspraken dat een groot deel van de oude garde rijp was voor de sloop – wat veel jongere partijleden overigens ook vonden. Bovendien gedroeg hij zich zo arrogant dat interne vijanden en politieke oppositie samen een referendum in december 2016 aangrepen om hem ten val te brengen. Renzi trad af als premier, stapte uit de Democratische Partij en is sindsdien voor veel PD-bestuurders als beoogd sloper misschien wel meer gehaat dan Matteo Salvini. Deze reputatie is een van de redenen dat Renzi nu de schijnwerpers meestal laat aan Calenda.
Hebben ze een kans? We kunnen best naar de 10 procent, roept Calenda. Dat is erg ambitieus. En voor alle duidelijkheid: Calenda roept dat hij Draghi en zijn plannen terug wil, maar Draghi zelf houdt zich nadrukkelijk buiten het politieke gewoel. De demissionaire premier houdt zijn kaarten strak tegen de borst.
Maar er is wel degelijk ruimte. Een aantal kiezers die eerder zijn stem heeft gegeven aan het rechtse blok, vindt dat het zwaartepunt daarbinnen nu wel erg naar rechts is verschoven – daarover later deze week meer. Aan de linkerkant is Letta niet direct een charismatische leider, en sommige kiezers zijn bang dat hij vroeg of laat toch weer op avontuur gaat met de Vijfsterrenbeweging. Qua programma hoeven ze niet veel uit te leggen, want dat heeft Draghi de afgelopen anderhalf jaar helder op tafel gelegd: structurele hervormingen op veel gebieden, geen blijvende verhoging van de overheidsuitgaven en een uitgesproken pro-Europese en pro-Atlantische koers.
Samenvattend
De poging van een nieuwe centrumgroepering om zich tussen te twee grotere blokken te wringen is misschien wel het interessantste politieke experiment in deze campagne. De grote ego’s van de twee voortrekkers schrikken een aantal kiezers af. Maar het perspectief, reëel of niet, dat ze met (de lijn van Draghi) verder willen, is voor veel kiezers in het politieke centrum aantrekkelijk.
De verkiezingen van 25 september
Dit is het tweede artikel in een reeks blogs die ik de komende weken wil schrijven in de aanloop naar de verkiezingen van 25 september. Deze week de belangrijkste stromingen – maandag de Vijfsterrenbeweging. Heeft u specifieke vragen? Neem contact op, dan zal ik daar in een van de komende blogs op ingaan.