Enrico Letta, de leider van de centrum-linkse Democratische Partij, heeft één woord dat hij de Italianen steeds weer voorhoudt. Scegli. Kies.
Daar zijn de verkiezingsposters van zijn partij op gebaseerd. Een vlak met twee kleuren, zwart en rood. Kies. Met Europa – Met Poetin. Onderbetaald werk – minimum loon. Zo probeert hij de verkiezingen van 25 september in een frame van polarisatie te zetten. Als een strijd tussen hem en Giorgia Meloni, de grootste partij binnen het rechtse blok. Als een strijd van democratie en vooruitgang tegen nostalgie naar een autoritair verleden en kortzichtig nationalisme.
Letta en Meloni hadden samen al afgesproken dat ze vlak voor de verkiezingen met elkaar in debat zouden gaan op tv, maar daar is een stokje voor gestoken. Er zijn ook nog andere partijen, bepaalde de toezichthouder. Wordt vervolgd.
Meer dan twee blokken
Maar er zijn twee problemen met die slogan. Het eerste is dat er nu meer dan twee blokken zijn. Een half jaar geleden had Letta een duidelijke strategie. Tegenover het rechtse blok een groot blok zetten dat van het politieke centrum een heel eind naar links gaat. Maar dat is in juli op twee fronten fout gegaan. Eerst liet de Vijfsterrenbeweging het nationale kabinet van premier Mario Draghi vallen, dat volledig werd gesteund door de PD. Met de Brutussen van de Vijfsterren kunnen we niet samen de campagne in, vond Letta.
Daarna klapte een afspraak voor samenwerking met een kleine centrum-alliantie. Die verbrak het akkoord om samen de verkiezingen in te gaan toen Letta er ook mensen bij had gehaald die tegen de NAVO zijn, tegen wapens voor Oekraïne, en grote bezwaren hadden tegen veel plannen van Draghi. Niet met die mensen in één alliantie, was de reactie.
Nu zijn er vier grotere stromingen. Het rechtse blok. Het linkse blok onder leiding van Letta. De alliantie in het centrum. En de Vijfsterrenbeweging. Achteraf heeft Letta toen, in een paar weken, waarschijnlijk de verkiezingen verloren. Want ook al speelt hij in de peilingen haasje-over met Meloni over de vraag wie de grootste afzonderlijke partij is, het rechtse blok is nu veel groter dan de groep die Letta om zich heeft verzameld.
Maar er is nog een probleem met Letta’s oproep om te kiezen. Kies je dan eigenlijk vóór iets of tégen iets? Waar staat die Democratische Partij eigenlijk voor? En de linkse alliantie die zij om haar heen heeft gevormd, met een rits kleine partijtjes van uiteenlopende signatuur?
Gevoel van morele superioriteit
Het is tegelijkertijd veelzeggend en verbijsterend, merkte de schrijver Francesco Piccolo op, dat een grote en ambitieuze partij als deze met een verkiezingsprogramma komt dat duidelijk in een vloek en een zucht in elkaar is gezet. Piccolo schreef in La Repubblica dat hij heel zijn leven links heeft gestemd, maar tot zijn ergernis constateert dat er in dat ‘kies!” een impliciet gevoel zit: wij zijn beter. Niet per se betere bestuurders, maar beter in een ethisch, moreel opzicht. Beter dan Berlusconi, die de media manipuleert en aan zijn eigen hachje denkt. Beter dan Salvini, die het liefste alle migranten het land uit wil schoppen. Beter dan Meloni, met een geur van neofascisme om zich heen. We zouden veel inhoudelijker de strijd moeten aangaan met rechts, vindt Piccolo, zonder die ondertoon van morele superioriteit.
Steeds weer in deze campagne wordt duidelijk dat dit morele ‘tegen’ impliciet een belangrijker argument is dan het inhoudelijk. Begin deze week deed Letta een oproep: geen hangende hoofdjes, want ja, we staan achter, maar we moeten alles doen om te voorkomen dat de andere kant wint. De democratie is in gevaar! Maar wat precies het alternatief is op rechtse voorstellen voor belastingverlaging en meer controle op illegale immigratie, blijft onduidelijk.
Ballast van het verleden
In veel opzichten sleept Italiaans links zijn eigen verleden als een ballast mee. Staccato: als je de stamboom van de Democratische Partij terug volgt naar begin jaren negentig, kom je uit bij de Communistische Partij. Er is daarna veel stof opgewaaid. Naamsverandering, een afscheiding door hardline communisten, samenwerking met ontheemde progressieve christendemocraten, nog een naamsverandering, en nog een. Dat allemaal op zoek naar een nieuwe identiteit.
Dat is niet goed gelukt. De econoom en politicoloog Michele Salvati, Kamerlid eind jaren negentig, verwoordt het zo: de partij ,,is er niet in geslaagd een gevoel van gemeenschap te scheppen, met een duidelijke identiteit, zaken die nodig zijn om met de onvermijdelijke meningsverschillen samen te leven. Zij is er niet in geslaagd een nieuwe identiteit aan te nemen, liberaal links, die anders is dan die van de politieke groepen die hebben bijgedragen aan de vorming van de partij.’’
Als je op de linkse alliantie stemt, stem je dan op de PD-leden die Draghi’s hervormingsplannen hebben gesteund? Of op de linkse bondgenoten die tegen de toetreding van Zweden en Finland tot de Navo hebben gestemd?
Stabiliteit, maar geen verandering
Om maar geen harde keuzes te moeten maken, heeft de Democratische Partij de afgelopen jaren veel te veel geschipperd, schrijft commentator Ezio Mauro, oud-hoofdredacteur van de centrum-linkse krant La Repubblica. De PD heeft sinds het gedwongen aftreden van Silvio Berlusconi in 2011 laten zien dat zij een belangrijk element van stabiliteit kan zijn. Maar als motor voor verandering, als bron voor politieke innovatie heeft de PD gefaald. Het was alsof de PD bang is was om vijanden te maken, schrijft Mauro. Bang om de vele gevestigde belangen in Italië uit te dagen om het groot onderhoud van het bestel aan te pakken dat nodig is. Draghi is daarmee begonnen, zeker. Zijn plannen werden gesteund door de PD, dat ook. Maar had de partij daar niet zelf veel eerder mee kunnen komen in plaats van energie te verspillen aan interne twisten?
Partijleider Enrico Letta is zelf in 2014 na een paar maanden als premier beentje gelicht met een coup binnen de partij. Hij weet hoe groot de interne ruzies kunnen zijn. Letta geldt als een politiek talent, iemand met een scherpe geest – zij het wel een beetje saai. Maar sinds hij in 2021 partijleider werd, heeft hij niet echt iets kunnen veranderen aan deze problemen.
Samengevat
Een half jaar geleden bestond de kans op een sterke centrum-linkse alliantie tegenover het rechtse blok. Dat is niet gelukt. Enrico Letta leidt nog steeds de grootste alliantie tegenover rechts, maar slaagt er beter in om duidelijk te maken waar hij tégen is dan waar hij vóór is. Daarom gaat het rechtse blok met een enorme voorsprong de laatste weken van de campagne in.
De Verkiezingen Van 25 September
Dit artikel is onderdeel van een reeks blogs in de aanloop naar de verkiezingen van 25 september. Deze week de belangrijkste stromingen: Vijfsterrenbeweging, het nieuwe centrum, de Democratische Partij, en de voorspelde winnaar: het rechtse blok. Ook uitleg waarom de Italiaanse kiezer minder kan kiezen dan hij of zij zou willen. Heeft u specifieke vragen? Neem contact op, dan zal ik daar in een van de komende blogs op ingaan