Elena Ferrante is nog steeds een raadsel. Wie is deze persoon die zulke prachtige romans heeft geschreven? Hoewel er van alles is gesuggereerd, weten we het nog steeds niet. Haar vierdelige cyclus over twee Napolitaanse vrouwen is in zo’n veertig talen vertaald, in miljoenen exemplaren verkocht. Maar Ferrante?
Ze heeft recentelijk wel iets over zichzelf verteld als schrijver. Hoe ze het schrijven ziet, wie haar voorbeelden en bronnen van inspiratie zijn geweest, hoe ze is gegroeid als schrijver. Dat deed ze in drie openbare lessen in het kader van de Umberto Eco Lezingen aan de universiteit van Bologna, in november vorig jaar. Die drie teksten zijn gebundeld in het boekje ‘In de marge’, aangevuld met een beschouwing vorig voorjaar over haar bewondering voor Dante. De Nederlandse vertaling ervan is begin deze maand verschenen.
Veel aandacht besteedt ze aan de vrouwelijke stem in de literatuur. Ze heeft lang gedacht dat een tekst ‘mannelijk’ moest zijn om tot literatuur gerekend te worden.
(W)ilde ik het gevoel hebben goed te schrijven, dan moest ik schrijven als een man en stevig in de mannelijke traditie blijven, maar vrouw zijnde, kon ik alleen maar als vrouw schrijven door te zondigen tegen wat ik ijverig van de mannelijke traditie probeerde te leren.
Dat botste, vertelt ze. Dit komt ook door hoe ze tegen schrijven aankijkt. Schrijvers kunnen niet heen om wat er eerder is geschreven. Dat is ook waarom ze Dante zo bewondert: hij was goed thuis in een literaire traditie, maar wist daar een hele eigen draai aan te geven, tot aan het bedenken van nieuwe woorden toe. En door zijn geliefde Beatrice een eigen stem te geven.
Je installeren in wat al geschreven is
Over die onontkoombare traditie had ze een mooie lange passage:
We moeten het gegeven feit accepteren dat geen enkel woord echt van ons is. We moeten het idee opgeven dat schrijven het op wonderbaarlijke wijze ventileren is van een eigen stem, een eigen tonaliteit: volgens mij is dit een ongeïnteresseerde manier om over schrijven te praten. Schrijven is daarentegen elke keer weer een onmetelijk kerkhof binnengaan, waar elk graf erop wacht geschonden te worden. Schrijven is je installeren in alles wat al geschreven is – de grote literatuur en de populaire, als die van pas komt, de essayistische roman en het scenario – en zelf, binnen de grenzen van je eigen wervelende, overvolle individualiteit, op jouw beurt schrijven te worden. Schrijven is je meester maken van alles wat al geschreven is en beetje bij beetje leren dat enorme fortuin aan te wenden.
Op zoek naar echt vrouwelijke zinnen
Als schrijven onvermijdelijk wortelt in wat eerder is geschreven, en als daarbij de toon is gezet door mannelijke schrijvers, hebben vrouwelijke schrijvers een extra probleem.
Een vrouw die wil schrijven, moet onvermijdelijk de confrontatie aangaan met niet alleen het hele literaire erfgoed waarmee ze zich heeft gevoed en waarmee ze zich wil en kan uitdrukken, maar ook met het gegeven dat dat erfgoed in essentie mannelijk is en derhalve geen echt vrouwelijke zinnen bevat.
Daarom doet ze in de Eco-lezingen een oproep: vrouwen aller landen, schrijf. Zoek jouw, onze eigen stem.
Tegenwoordig denk ik dat als de door vrouwen geschreven literatuur erin wil slagen een eigen waarheid te schrijven, het werk van ieder van ons nodig is. We moeten gedurende een lange tijdsspanne afzien van het onderscheid tussen degene die alleen middelmatige boeken schrijft en degene die verbale universa produceert waar je niet omheen kunt. Tegen de slechte taal die er historisch gezien niet in voorziet ruimte te bieden aan onze waarheid moeten wij onze talenten samensmelten, versmelten, geen regel mag verloren gaan in de wind.
Voorgedragen
Wie weet hoe angstvallig Ferrante haar anonimiteit bewaakt, vraagt zich misschien af hoe dat is gegaan met die lezingen in Bologna. Op YouTube is dat nog te zien. Haar teksten werden voorgedragen door actrice Manuela Mandracchia – wat te geëxalteerd naar mijn smaak, maar wie weet had Ferrante dat precies zó gedaan. Er is ondertiteling in het Italiaans, en je kunt ook voor ondertitels in andere talen kiezen. Begin er niet aan zonder kennis van het Italiaans. Ferrantes zorgvuldige en uitdagende proza wordt onzin in de machinevertaling. Gelukkig zijn haar teksten in dit boekje mooi vertaald.
Over dit boek
In de marge, 112 pagina’s, ISBN 9789028452442
Oorspronkelijke titel: I margini e il dettato
Vertaald door Marieke van Laake
wat er verschijnt in Nederland aan vertaalde Italiaanse boeken en boeken over Italië. Eerdere recensies gingen over Mauro Corona – Als een steen in de stroom; Simona Lo Iacono – De albatros; Nicola Lagioia – Stad van de levenden; Paolo Cognetti – Het geluk van de wolf; Fik Meijer – De vele gezichten van Sicilië; Ilaria Tuti – Bloemen van steen; en Raffaella Romagnolo – Antonio’s oog. Zijn er andere thema’s waarover je hier graag zou lezen? Neem contact op