Het was in Europa de grootste en interessantste poging om een stem te geven aan ontevreden kiezers en de politieke- en bestuurscultuur te veranderen. Bij de laatste verkiezingen, in 2018, ging maar liefst één op de drie stemmen in Italië naar de Vijfsterrenbeweging, die zich profileerde als een anti-systeempartij. Maar gisteravond is het tot een schisma gekomen. Het is een conflict met veel verschillende facetten, maar als ik de oorzaak in één soundbyte zou moeten samenvatten: de botsing tussen idealen en realiteit, met de oorlog in Oekraïne als breekijzer.
Om kwart over negen gisteravond kondigde minister van Buitenlandse Zaken Luigi Di Maio aan dat hij uit de Vijfsterrenbeweging stapt. Hij maakte duidelijk dat hij met een zestigtal parlementariërs (ongeveer een kwart van de Vijfsterren) een nieuwe weg wil inslaan. Het zou met niet verbazen als dit aantal groeit en als Di Maio ook op lokaal niveau veel Vijfsterren-politici achter zich krijgt. Op het vaandel komt te staan: Samen voor de toekomst.
Di Maio, jarenlang het boegbeeld van de beweging, zei dat deze stap nodig is om een einde te maken aan ,,ambiguïteit” en ,,oppervlakkigheid’’, aan populistisch gedrag en effectbejag. Hij zette meteen een aantal kernwaarden bij het oud vuil. Zoals de gedachte, verpakt in het lijflied uit de beginjaren, dat bestuurders inwisselbaar zijn. ,,De een is niet evenveel waard als de ander’’, zei hij, we hebben expertise nodig, deskundigheid. En hij haalde ook uit naar pogingen om, nu Covid om effectief beleid vraagt, mensen die tegen vaccinatie zijn, binnenboord te houden.
Wel of geen wapens voor Oekraïne
Maar zijn belangrijkste argument was Oekraïne. ,,Je kunt nu niet aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan.’’ Met Di Maio in het kabinet was de leiding over de Vijfsterrenbeweging in handen gekomen van oud-premier Giuseppe Conte – al bleef oprichter en komiek Beppe Grillo belangrijk achter de schermen. Conte, op jacht naar media-aandacht, pleitte er wekenlang voor geen wapens te sturen naar Oekraïne. Daarmee zaaide de grootste partij achter het kabinet verwarring en verzwakte zij de internationale positie van Italië, zei Di Maio. ,,Onverantwoordelijk’’ om zoiets te doen voor een paar procent meer in de peilingen.
Toen in een stemming gisteren in de Senaat de kaarten op tafel moesten, gingen Conte en zijn medestanders alsnog achter de nadrukkelijk Europese en Atlantische koers van premier Draghi staan. Maar het kwaad was al geschied. De breuk binnen de Vijfsterren, die het slecht deden bij lokale verkiezingen eerdere deze maand, is niet meer te lijmen.
tegen pluche-plakkers
Er speelt nog iets anders. In hun kritiek op plucheplakkers had de Vijfsterrenbeweging afgesproken dat gekozen vertegenwoordigers niet langer dan twee termijn mochten aanblijven. Oprichter Grillo en partijleider Conte onderstreepten dit eerder deze week nog: geen derde termijn. Maar met de verkiezingen van volgend jaar in het vizier en het argument dat opgedane ervaring niet verspild moet worden, vindt Di Maio met een aantal medestanders dat dit niet te strak gehandhaafd moet worden.
Het kabinet-Draghi is vooralsnog niet in gevaar: breken durft Conte niet. Het wordt spannend om te zien hoeveel mensen Di Maio achter zich krijgt. En wat dit voor de Italiaanse politiek betekent: mikt Di Maio op een plaatsje in het centrum? De Vijfsterrenbeweging heeft steeds gezegd dat zij links noch rechts is. Maar de centrum-linkse Democratische Partij hoopte er zaken mee te doen in de komende verkiezingscampagne. Dat was inhoudelijk al dubieus, maar ook getalsmatig is het nu een stuk minder aantrekkelijk geworden.
De Corriere della Sera vergelijkt de breuk vandaag met een aardbeving. Het is nog te vroeg om allerlei scenario’s te bespreken. Maar je kunt wel concluderen dat waar Covid en Oekraïne om een duidelijke koers vragen, de gedachte van een anti-systeem partij in ieder geval in Italië minder aantrekkelijk is geworden.
(Ik heb een iets kortere versie in mijn profiel op LinkedIn gezet)
(Leuk dat je dit artikel hebt gelezen. Zijn er andere thema’s waarover je hier graag zou lezen? Neem contact op)