Stel dat Mario Draghi volgende week tot president wordt gekozen, wordt het dan weer een politieke en bestuurlijke chaos? Hij is nu ruim elf maanden premier en heeft zich ontpopt tot een van de beste premiers die Italie ooit heeft gehad. Er is een beroemd citaat van een eeuw geleden dat luidt: ,,De Italianen besturen is niet moeilijk, het is zinloos’’. Het is toegeschreven aan Giovanni Giolitti, begin twintigste eeuw herhaalde malen premier, en ook wel aan de fascistische dictator Benito Mussolini, die na hem kwam. Draghi heeft laten zien hoe onwaar dit is.
Maar wat gebeurt er als hij palazzo Chigi, de ambtswoning van de premier, zou inruilen voor het Quirinaal, het presidentiële paleis? Hij en directe medewerkers van hem zeggen dat Italië nu zo stevig in de steigers staat dat het belangrijkste doel geen gevaar loopt. En dat is voorkomen dat Italië een unieke kans voor groot onderhoud verspeelt. Hij heeft er vaak om gehamerd dat het land ervoor moet zorgen dat de ingediende plannen voor de ongeveer 200 miljard euro aan leningen en subsidies uit het Europese Herstelfonds ook daadwerkelijk worden uitgevoerd. Geen geld als het doel niet binnen de gestelde termijn (2021-2026) wordt gehaald.
Draghi zelf zei het zo: ,,We hebben de voorwaarden geschapen zodat het werk door kan gaan.’’ In die optiek zou het niet uitmaken welk voor kabinet er na een eventueel vertrek van Draghi zou komen. Dat is wel erg bescheiden. Vooral in politiek opzicht. Zou iemand anders ook zulke uiteenlopende partijen als Lega, Vijfsterren en Democratische Partij bij elkaar kunnen houden? Een president, met voornamelijk ceremoniële functies, kan voornamelijk toekijken en af en toe wat bijsturen; Italië is een parlementaire republiek, geen presidentiële.
Drie hoofdlijnen
Maar bestuurlijk is er een stevig raamwerk neergezet. Zowel organisatorisch als qua wetgeving en menskracht. Daarbij gaat het om veel details, maar er zijn drie hoofdlijnen.
- Bestuurlijk: er is een ‘cabina di regia’ gevormd, een regiekamer, die heel precies moet volgen of de uitvoering van de plannen volgens schema verloopt. De leiding daarvan is politiek, maar de harde kern bestaat uit technici. De groep heeft een eigen secretaris die blijft zitten als er een nieuw kabinet komt.
- Wetgeving: op veel punten zijn de vaak stroperige besluitvormingsregels vereenvoudigd. Tijdrovende procedures hebben vaak tot vertraging geleid bij projecten. Bovendien is vastgelegd dat de ‘regiekamer’ in Rome de besluitvorming naar zich toe kan trekken als de uitvoering door lagere overheden om welke reden dan ook vastloopt – ook een vaak voorkomend praktisch probleem.
- Menskracht: vaak zijn projecten verzand wegens gebrek aan deskundige mensen. Met name bestuurders in het zuiden van het land hebben gewaarschuwd dat ze te weinig mensen hebben om grote projecten uit te voeren, of geen gekwalificeerde mensen – vaak beide. Onder Draghi is een grote campagne ingezet om meer, jongere en beter gekwalificeerde mensen in overheidsdienst te krijgen, al dan niet op een tijdelijk contract.
Er ligt dus, ook zonder Draghi, een stevig fundament voor het Herstelfonds. Maar de twijfel blijft of het voor Italië niet beter zou zijn als Draghi nog een jaartje zou doorgaan als premier, om dat fundament verder te verstevigen. Het gaat immers niet alleen om de plannen, maar ook om de uitvoering ervan.
een tussenoplossing?
Daarom is er veel gespeculeerd op een tussenoplossing. In 2023 zijn er parlementsverkiezingen, en het is onmogelijk om te voorspellen hoe de kaarten daarbij worden geschud. Maar stel dat zittend president Sergio Mattarella, die nu 80 jaar is, wordt herkozen met de gedachte dat hij over een dik jaar aftreedt en dan de weg vrijmaakt voor Draghi? Zoiets is ook gebeurd met Giorgio Napolitano, die in 2013 werd herkozen en twee jaar daarna zijn functie neerlegde.
Mattarella, die volgens Italiaanse media steeds minder goed ziet en hoort, roept al maandenlang luid en duidelijk dat hij niets voelt voor een tweede termijn, ook niet voor een paar jaar. De kans op een Mattarella-bis lijkt daarom niet zo groot. Al zijn Italiaanse presidentsverkiezingen traditioneel moeilijk voorspelbaar. In een volgend blog meer daarover.
Dit is het vierde van een reeks blogs over de presidentsverkiezingen. Het Italiaanse parlement begint daar maandag aan, in een gezamenlijke zitting, één stemming per dag. In de eerste drie stemrondes is twee derde meerderheid nodig. Daarna volstaat een absolute meerderheid. Eerdere artikelen: Salvini zet Berlusconi op zijn nummer, Berlusconi’s droom vervliegt, en Kan Italië Draghi missen?