Een veelgehoorde vraag is niet of het rechtse blok de komende verkiezingen kan winnen, maar of de partijen daarin ook samen kunnen regeren. Uit strategische overwegingen hebben vier partijen een brede alliantie gevormd. Al wekenlang staat die in werkelijk alle peilingen op winst. Maar binnen dat blok zijn er grote meningsverschillen over belangrijke thema’s als Oekraïne, Navo, Rusland en begrotingsdiscipline.
Voordat ik daarop inga eerst het tableau de la troupe. De samenstelling daarvan en de onderlinge krachtsverhoudingen zijn zo dat je beter kunt zeggen dat Italië zich opmaakt voor winst van een rechts-centrum coalitie dan van een centrum-rechtse coalitie. De nadruk ligt op rechts in twee smaken: nationalistisch en populistisch – de piepkleine centrum-rechtse groepering die ook meedoet in dit blok, laat ik even buiten beschouwing.
Giorgia Meloni
De voorspelde winnaar van de verkiezingen is Giorgia Meloni met haar partij Fratelli d’Italia. De partij is een nazaat van de neofascistische partij – er zitten veel schakels in de stamboom, maar de afstammingslijn is er. Meloni zegt dat het fascisme voltooid verleden tijd is. Maar in haar partijsymbool staat nog wel een fakkel, een van de symbolen die de herinnering aan fascistische waarden levend moet houden – daarom wordt de partij ook wel La Fiamma genoemd.
Meloni’s partij is als enige grote partij niet gaan zitten in het nationale kabinet van scheidend premier Mario Draghi. Dat heeft haar zichtbaarheid gegeven, en het gevoel dat ze ‘anders’ is – na de vele teleurstellingen in het verleden zijn er nog steeds kiezers die zich laten leiden door ‘laten we dan die maar eens proberen’. Het is een van de verklaringen voor de snelle groei van Fratelli di’Italia. Net 4 procent in 2018, nu tegen de 25 procent in de peilingen. Op één essentieel punt heeft ze Draghi wél volledig gesteund: zijn pro-Atlantische buitenlandse politiek en de steun voor Oekraïne. En ook op het gebied van begrotingsdiscipline, pensioenen en de opstelling tegenover Brussel is ze gematigder, voorzichtiger, dan haar bondgenoot en rivaal Matteo Salvini.
Pronti, is haar slogan. We zijn er klaar voor. Het gebrek aan ervaren bestuurders binnen de partij moet worden afgedekt met prominente kandidaten ‘van buiten’. Meloni, die alleen bestuurlijke ervaring heeft als drie jaar minister van Jeugdzaken, heeft geen gebrek aan ambities. We gaan Italië als een sok binnenste buiten keren, zei ze vorige week. Een plan waar een aantal mensen zenuwachtig van wordt wegens de herinneringen aan het verleden: Meloni wil in Italië een semi-presidentieel stelsel invoeren.
Matteo Salvini
Drie jaar geleden was hij dé man op rechts. Zijn Lega was in 2018 met 17 procent al de grootste partij in het rechtse blok geworden, een jaar later kreeg hij, inmiddels minister van Binnenlandse Zaken, bij de Europese verkiezingen 34 procent achter zich – na een harde campagne tegen illegale immigratie. Maar hij maakte een tactische blunder door een paar maanden later zijn kabinet te laten vallen. Salvini raakte in de oppositie en kon zich nauwelijks herstellen van de klap voor zijn imago, dat hij nu een windvaan lijkt, impulsief. Vijftien maanden later deed zijn Lega wel weer mee in het nationale kabinet van Draghi, maar dat ging duidelijk niet van harte. Toen de Vijfsterrenbeweging hem de kans bood om Draghi te laten vallen, greep hij dit met beide handen aan. Twee hoofdpunten uit zijn campagne: minder migranten en minder belasting. Minder migranten is inmiddels zijn onofficiële lijfspreuk geworden – toen er begin vorige week weer honderden bootmigranten waren aangekomen op Lampedusa, veranderde hij zijn programma om meteen naar Lampedusa te kunnen vliegen met de boodschap dat het zo echt niet langer kan. Zijn aanhangers doen mee: vorige week maakte een Lega-kandidaat in Florence een selfie met een Roma-vrouw en de tekst: stem op de Lega en dan verdwijnt ze.
Hij wil een flat taks van 15 procent. Hij vind trouwens ook dat de staat maar extra geld lenen om mensen te helpen die door inflatie en hoge energieprijzen in de problemen komen, en probeert in katholieke kringen steun te vinden met het motto van deze campagne: Credo. In de Italianen. En daarom: geen btw op brood, rijst en pasta, geen migranten meer, en veilige kernernergie.
Silvio Berlusconi
Gezakt van 1 (2013) naar 2 (2018) naar 3 (peilingen van nu). Hij heeft met zijn partij Forza Italia meegeholpen Draghi ten val te brengen, hoewel hij hem eerst had gesteund. Stilletjes lijkt de 85-jarige te hopen dat hij nog kans maakt op de hoofdprijs waar hij al decennia van droomt: president van Italië te worden. Volgens reconstructies in Italiaanse media besloot Berlusconi mee te helpen Draghi pootje te lichten op voorwaarde dat hij president van de Senaat zou worden. Dat is in de staatsrechtelijke hiërarchie de tweede persoon van het land, na de president. En nu Meloni zegt dat ze een semi-presidentieel stelsel wil invoeren….Vul de rest maar in.
Berlusconi probeert zichtbaar te blijven. Hij kon wel eens gelijk hebben met zijn uitspraak dat het rechtse blok zonder steun van Forza Italia (rond de 8 procent in de peilingen) niet of minder makkelijk zou winnen. Hij presenteert zich als de brug naar de Europese Volkspartij – in Brussel/Straatsburg maakt de Lega deel uit van de groep met Le Pen; Fratelli d’Italia zit in de groep met de conservatieven. Berlusconi ziet zich ook als een garantie voor andere landen dat het rechtse blok niet té rechts zal opereren. Hij is weliswaar degene die, in 1994, als eerste een rechts blok wist te smeden, maar doet nu als niet meer dan de junior partner mee. Is hij niet jaloers op het succes van Meloni, vroeg de Corriere della Sera hem? Zijn antwoord: ,,Gelooft u echt dat iemand met mijn CV, in mijn werk en de politiek, jaloezie kan voelen jegens iemand?’’
De plannen
In grote lijnen zijn de drie genoemde partij het eens over veel zaken. Minder belastingen bijvoorbeeld, al worden bij de invulling daarvan verschillen zichtbaar: Berlusconi wil een flat tax van 23 procent, Salvini gaat voor 15 procent, en allemaal bezweren ze dat dit zal helpen bij de bestrijding van chronische belastingontduiking. Een andere opstelling naar Europa en hardere verdediging van Italiaanse belangen – waarbij Salvini het verst gaat (later meer). Maatregelen tegen illegale immigratie: Meloni pleit voor een door Brussel gesteunde blokkade, Salvini wil de regels van stal halen die hij in 2019 als minister van Binnenlandse Zaken opstelde.
Maar er zijn ook enorme verschillen. Salvini komt uit een partij die federalisme hoog in het vaandel voert, terwijl Meloni juist voor de eenheid van Italië staat. Over Rusland en Oekraïne lopen de meningen uiteen: Salvini trekt het nut van sancties bij herhaling in twijfel (hierover in een later blog meer). Meloni is, in ieder geval bij de presentatie van haar plannen, voorzichtiger als het gaat om de overheidsuitgaven en het pensioenstelsel.
En, een vraag die vaak tot gemompelde antwoorden leidt: heeft Meloni wel genoeg ervaring om premier te kunnen worden? Salvini heeft vorige maand gezegd dat die vraag pas na de verkiezingen moet worden gesteld, en dat uiteindelijk president Sergio Mattarella de formatie-opdracht geeft. Waarop Meloni weer antwoordde dat Mattarella niet om haar heen kan als rechts wint en zij met haar partij de grootste wordt. Maar daarmee is de discussie niet voorbij.
Samengevat
De partijen op rechts denken strategisch. Je moet in dit bestel als een hecht blok naar de kiezer om te kunnen winnen. Maar er zijn stevige inhoudelijke verschillen, en misschien ook wel wat jaloezie. Sabino Cassese, voormalig rechter van het Constitutionele Hof, heeft opgemerkt dat partijen in het huidige bestel samenwerken om aan de macht te komen, niet om te regeren.
De Verkiezingen Van 25 September
Dit artikel is onderdeel van een reeks blogs in de aanloop naar de verkiezingen van 25 september. Eerder deze week andere belangrijke stromingen: de Vijfsterrenbeweging, het nieuwe centrum, de Democratische Partij. Morgen uitleg waarom de Italiaanse kiezer minder kan kiezen dan hij of zij zou willen. Heeft u specifieke vragen? Neem contact op, dan zal ik daar in een van de komende blogs op ingaan