De partijpolitiek heeft het gewonnen van het landsbelang. Dat is, in een notendop, de essentie van de politieke crisis in Italië nu premier Draghi is opgestapt. Hij bood vanmorgen opnieuw zijn ontslag aan aan president Mattarella. Die kon niet meer weigeren nadat gisteren Draghi gisteravond in de Senaat niet het vertrouwen kreeg waar hij om had gevraagd. Dit is een dramatische ontwikkeling voor Italië die ongetwijfeld in heel Europa gevolgen zal hebben, zowel economisch-financieel als op het gebied van de internationale politiek ten aanzien van Rusland en China.
Verwacht wordt dat Mattarella later vandaag een datum bekendmaakt voor vervroegde verkiezingen. Het rechtse blok, dat een sleutelrol heeft gespeeld in deze tweede akte van de val van Draghi, staat er in de peilingen heel goed voor.
Draghi had woensdag een toespraak gehouden die niets aan duidelijkheid te wensen overliet. Geen gemarchandeer met een concessie hier, een compromis daar, om toch maar aan de macht te blijven. Hij kwam ook niet op terug op plannen waar de Lega fel tegen is, zoals liberalisering van de strandtenten. De kern van zijn boodschap: ik ben zeventien maanden jaar geleden aangetreden van een kabinet zonder een duidelijke politieke kleur, gesteund door op één na alle belangrijke partijen. Het kabinet kreeg als taak de drie noodtoestanden aan te pakken waarmee Italië kampt: pandemie, economie en sociale problemen.
We hebben samen veel voor elkaar gekregen, zei Draghi tot de politieke partijen, en dat is uw verdienste. (Dat is wel erg bescheiden, want het is vooral Draghi die de lijnen heeft uitgezet. Er is heel veel aangepakt, maar het is nu niet het moment om daar in detail op in te gaan. Draghi’s samenvatting:
Nooit als op dit moment ben ik er zo trots op geweest Italiaan te zijn. Italië is sterk wanneer het verenigd is. )
Maar al een paar maanden is de bereidheid verminderd om samen op te trekken, constateerde Draghi. Dat maakt het moeilijk effectief en snel de grote problemen aanpakken die nu spelen. Hij verwees onder andere naar het besluit van de Vijfsterrenbeweging om vorige week donderdag niet mee te stemmen in een vertrouwensstemming voor een kabinet waarvan de Vijfsterren ook deel uitmaken. Maar ook naar het politieke gedraai de afgelopen maanden van partijen als de Lega en de Vijfsterrenbeweging, die in theorie het kabinet steunden.
Willen we een nieuw begin?
Draghi legde een grote vraag op tafel. Mij is de afgelopen dagen van veel kanten gevraagd om aan te blijven, zei hij. Maar u? Wilt u proberen een nieuw begin te maken om met elkaar de grote problemen aan te pakken waar we nu voor staan? Hij besloot zijn toespraak zo:
Ik ben hier, in deze aula, in deze fase van het debat, alleen omdat de Italianen het hebben gevraagd. Het antwoord op deze vragen moet u niet aan mij geven, maar moet u geven aan alle Italianen.
Siete pronti? was de vraag van Draghi. Ben u daar klaar voor? Het antwoord van een meerderheid was dus een mompelend maar daardoor niet minder duidelijk ‘nee’. Opvallend is dat vrijwel niemand openlijk wilde stemmen tégen Draghi – tekenend is dat Salvini er niet voor voelde om zelf te zeggen dat de Lega niet vóór Draghi zou stemmen. Een meerderheid van de senatoren van de Lega, Forza Italia en de Vijfsterrenbeweging stemde simpelweg niet mee en liep het Senaatsgebouw uit. De Lega en de Vijfsterren zagen al weken aan de stoel van Draghi. Maar Forza Italia, de partij van oud-premier Silvio Berlusconi, had zich steeds gepresenteerd als bruggenbouwer. Gisteren dus niet.
Draghi kreeg wel het vertrouwen van de senatoren die hebben gestemd (met 95 voor en 38 tegen), maar meer dan 150 senatoren besloten niet te stemmen. De boodschap was duidelijk. Draghi besloot de eer aan zichzelf te houden.
Wat eerste reacties
Enrico Letta (Democratische Partij, centrum-links): ‘In deze dag van waanzin besluit het parlement zich tegen Italië te keren.”
Paulo Gentiloni, eurocommissaris, ex-premier PD: ‘Het ballet van de onverantwoordelijken tegen Draghi kan een perfecte storm veroorzaken’. En ‘Er wachten ons moeilijke maanden’.
Luigi Di Maio, minister Buitenlandse Zaken, afgescheiden van Vijfsterrenbeweging: ‘Een zwarte pagina voor Italië’. En ‘De toekomst van de Italianen is op het spel gezet.’
Giorgio Meloni, leider Fratelli d’Italia (FdI), getipt als toekomstig premier, gisteravond: Het parlement ‘is beheerst door de angst voor de stem van de Italianen.’ En vanmorgen: ‘Deze Natie heeft het hard nodig zijn zelfbewustzijn, trots en vrijheid terug te krijgen.’
De voorpagina’s van de kranten vanmorgen zijn somber. Il Riformista (links) schrijft dat na de komedie nu de tragedie begint, volgens La Repubblica (centrum-links) heeft de politiek Italië verraden, La Stampa (centrum) vat de gebeurtenissen samen met ‘Schande’. Alleen Libero (rechts) kopt opgewekt ‘Vooruit, laten we gaan stemmen’.
Nogmaals: De partijpolitiek heeft het gewonnen van het landsbelang. De crisis is vorige week in gang gezet door de Vijfsterren, maar het rechtse blok heeft de doodsteek toegebracht. Vaak geldt de regel: wie breekt, betaalt. Maar dat is in dit geval niet waarschijnlijk. Het rechtse blok (FdI, Lega, FI) staat er zeer goed voor in de peilingen. Op links zijn de problemen alleen maar groter geworden – als daar belangstelling voor betaald, later een gedetailleerdere partijpolitieke analyse. De Vijfsterren (M5S), die een bom onder het kabinet hebben gelegd, dromen ervan dat een hernieuwde campagne tegen het ‘systeem’ weggelopen kiezers doet terugkeren, maar dat lijkt een ijdele hoop.
En nu? Nieuwe verkiezingen stonden al gepland voor volgend voorjaar. Vervroegde verkiezingen, komend najaar, lijken onvermijdelijk. Tegelijkertijd moet er eind september een ontwerp-begroting liggen. Plannen voor hervorming van het belastingstelsel en het kadaster en voor meer concurrentie in het op veel punten gesloten economische systeem, zullen stilvallen. Deze plannen zijn opgesteld in het kader van het geld dat Italië uit Brussel krijgt uit het Europese herstelfonds. Het is nog onduidelijk wat deze crisis betekent voor deze Europese leningen en subsidies.
En dan is er het grote probleem van de enorme Italiaanse staatsschuld. Moet Italië daar nu een hogere rente voor betalen? Het land is door die staatsschuld buitengewoon kwetsbaar. De beurs in Milaan reageerde vanmorgen met een stevige daling. We gaan een roerige periode tegemoet. Vol risico’s voor Italië en Europa.
(Vragen, opmerkingen, suggesties? Laat een reactie achter, ik zal waar nodig en mogelijk met een nieuwe artikel reageren)