Na weken van existentiële twijfel en kritisch zelfonderzoek krijgt links Italië een volledig nieuw gezicht. De nieuwe leider van de Democratische Partij wordt Elly Schlein: jong (37), kosmopolitisch, radicaal, biseksueel, feminist, zonder bestuurlijke ervaring, iemand die openlijk aanschopt tegen de machtige nomenklatoera binnen de partij. Na Finland zijn nu ook in Italië zowel de premier als de belangrijkste oppositieleider vrouw. Wat dit gaat betekenen voor de partij zelf en voor de politieke verhoudingen is nog onzeker. Maar binnen de Democratische Partij is dit een ware aardbeving.
Hoe is Schlein partijleider geworden?
De Democratische Partij (PD) was op zoek naar een nieuwe leider. Bij de verkiezingen in september, die de radicaal-rechtse premier Meloni aan de macht brachten, deed de PD het niet goed. In de maanden daarna heeft een linkse krant als La Repubblica bijna iedere dag een pagina gewijd aan het debat over wat nu. Dat ging van bijna-doodverklaringen tot rooskeurige blauwdrukken voor de toekomst. In het verleden heeft de partij een paar keer een nieuwe leider gekozen via zogeheten primarie – een woord dat is ontleend aan het Amerikaanse primaries, voorverkiezingen. Nu werd weer voor deze formule gekozen.
Dat gaat in twee rondes. Eerst kiezen partijleden uit een hele reeks kandidaten. Daarna volgt een stemming waaraan iedere kiezer mag meedoen, ook als je geen partijlid bent. In de eerste ronde werd al duidelijk dat ook binnen de partij de wens leeft om de macht van de partijbonzen in Rome te breken. Een meerderheid (53 procent) gaf daarbij de voorkeur aan de effectieve gouverneur van de regio Emilia-Romagna, Stefano Bonaccini, een ervaren bestuurder. Een minderheid wilde nog verder gaan en opteerde voor Elly Schlein, voormalig rechterhand van Bonaccini, maar iemand die vindt dat de PD minder een bestuurspartij dan een actiepartij moet zijn.
In het verleden is in de tweede ronde steeds de keuze van de partijleden bevestigd. Afgelopen zondag gebeurde dat juist niet – voor het eerst. Ruim een miljoen mensen, onder wie veel jongeren en vrouwen, namen de moeite om te komen stemmen in een van de 5.500 stemkraampjes overal in het land. Schlein won, met bijna 54 procent: ,,Ze zagen ons helemaal niet aankomen’’, zei ze opgetogen na haar overwinning.
Waarom is dat zo’n radicale keuze?
Schlein was tot een paar maanden geleden niet eens lid van de PD. Tien jaar geleden maakte Matteo Renzi furore binnen de PD met zijn plan om heel de oude garde naar de sloop te brengen. Schlein is een stuk diplomatieker en heeft zich in haar campagne verzekerd van de steun van een deel van die oude garde, maar in essentie zegt ze hetzelfde: de partij moet radicaal worden verjongd – en er moeten veel meer vrouwen op belangrijke posten in de partijhiërarchie komen.
Ook inhoudelijk neemt zij afstand van de koers van de afgelopen jaren. Zij wil meer actie, meer verdediging van individuele rechten, minder uitstralen dat de partij als dat moet zijn ‘bestuurlijke verantwoordelijkheid’ neemt. Dat laatste klinkt wat abstract, maar de PD heeft de afgelopen jaren kiezers aan zich proberen te binden door erop te wijzen dat zij er mede voor heeft gezorgd, ook onder een niet-politieke premier als Mario Draghi, dat het land bestuurd werd.
In veel commentaren is de keuze voor Schlein beschreven als een revolutie, een aardbeving. Het is in ieder geval een keuze tegen de manier waarop de PD de afgelopen jaren heeft geopereerd.
Wat kun je verwachten?
Het kan alle kanten op gaan, schreef Aldo Cazzullo, commentator van de Corriere della Sera. Wint pragmatisme het van de retoriek, zoals ook gebeurde bij Giorgia Meloni toen zij aan de macht kwam? Schuift de PD op naar links, in de richting van de Vijfsterrenbeweging? Lopen centrum-linkse kiezers weg? Wordt de PD meer actiepartij dan bestuurspartij? Worden bij volgende verkiezingen de kandidaten ook via een soort primarie gekozen in plaats van dat ze worden aangewezen door de partijleiding? Blijft de PD onverkort achter wapenleveranties aan Oekraïne staan? Zulke vragen zijn nu reëel geworden. En de belangrijkste vraag daarachter: Elly Schlein wil de PD radicaal veranderen, maar kan zij van de PD een partij maken die veel kiezers als een geloofwaardigheid alternatief voor een rechtse regering zien?