Het was de eerste massamoord van Joden op Italiaans grondgebied, door Duitse soldaten. Bijna op de dag af tachtig jaar geleden, aan de oevers van het Lago Maggiore. Minder vast in het geheugen liggend dan de executie, zes maanden later in Rome, van 335 Joden. Maar vanmorgen herdacht in het stadje Meina, in aanwezigheid van onder anderen de achternicht van een van de SS-officieren onder wier leiding het bloedbad was aangericht. In een periode van drie weken werd een vijftigtal Joden doodgeschoten en in het meer gegooid.
De episode staat ook wel bekend als het bloedbad van Meina, het stad waar op één dag zestien Joden werden vermoord – in dit stadje op de westelijke oever het Lago Maggiore is ook de herdenking gehouden.
Op 8 september 1943 was bekend geworden dat Italië een wapenstilstand had getekend met de Brits-Amerikaanse geallieerden. In één nacht werden de nazi-eenheden in Italië van bondgenoot tot bezetter. De Italiaanse eenheden waren zonder marsorders aan hun lot overgelaten, de Duitsers reageerden sneller. Binnen een paar dagen arriveerde in het grensgebied met Zwitserland een SS-eenheid die moest voorkomen dat via het uitgestrekte Lago Maggiore mensen zouden proberen te ontkomen naar het neutrale Zwitserland.
Joodse gemeenschap
In Meina en omgeving bestond al een kleine Joodse gemeenschap. Die was tijdens de Tweede Wereldoorlog gegroeid. Belangrijk daarbij was de komst van Joden uit het Griekse Thessaloniki die met behulp van de Italiaanse consul daar hadden weten te ontkomen aan deportatie omdat zij ook een Italiaans paspoort hadden.
De SS’ers, die terugkwamen van het oostfront, begonnen meteen Joden te arresteren. Zo ook in Meina. Een groep Joden die in een hotel zaten, werd een week lang gevangen gehouden totdat ze op een avond te horen kregen dat ze met een vrachtwagen naar elders zouden worden gebracht. Direct buiten het dorp werden ze doodgeschoten. Diezelfde nacht werden de Joodse eigenaar van een hotel en zijn kinderen geëxecuteerd: zestien doden binnen 24 uur (details in het Italiaans).
Ook uit andere dorpen in de omgeving werden Joden gevangen genomen en doodgeschoten. Het totale dodental van die drie weken wordt door de meeste historici op 54 gezet. Voor meer details: hier staat een paper van 15 pagina’s erover, in het Italiaans.
Familie van slachtoffer en familie van dader
Maite Billerbeck heeft daar lang helemaal niets van geweten, hoewel de broer van haar oma een van de betrokken SS officieren was. Kapitein Hans Röhwer heette hij. Toen ze meer informatie over hem zocht, bleek hij ook betrokken zijn geweest bij gruweldaden aan het oostfront. Tegen de Corriere della Sera vertelde ze afgelopen week dat ze geschokt was dat daar binnen haar familie nooit over was gesproken, en dat ze zich diep, diep schaamde. Ze zei:
Ik kan de zaken niet veranderen, maar ik kan mijn stem laten horen en herinneren.
Na uitgebreid contact met Rossanna Ottolenghi, een lid van een Joodse familie die had weten te ontkomen naar Zwitserland, besloten die twee, familie van dader en familie van slachtoffer, samen aanwezig te zijn op de herdenking van vanmorgen. Ottolenghi staat links op de foto hieronder, Billerbeck rechts.
In 1968 veroordeelde een rechtbank in Osnabrück kapitein Röhwer en twee andere SS-officieren tot levenslang. Twee jaar later mochten ze de gevangenis verlaten, nadat het Duitse hooggerechtshof had bepaald dat de misdaden waren verjaard.
Vorig jaar werd een monument onthuld ter nagedachtenis van de slachtoffers.