Om bij een van de beroemdste kerststallen van Italië te komen moet je een poort door in een achterafstraatje op een steenworp afstand van de Sint Pieter. Een groepje vuilnismannen loopt mee naar binnen, want dit is eigenlijk hun plek. Het gebouw is van de AMA, de Romeinse afvalophaaldienst. Een van de mannen wijst de Nederlandse bezoeker op de oranje bovenkant van zijn werkkleding en zegt: „Wij zijn nu ook oranje. Grande Max.’’
Na de lofrede op wereldkampioen Verstappen en een klaagzang over Ferrari wijst hij naar links. Voor de kerststal moet je omlopen, naar wat eens de ingang van een garage was. In de loop van een halve eeuw is deze ruimte een toonzaal geworden voor een gigantisch tableau. Het manshoge houten hek binnen staat open, op de grond ligt stro, en voor je en naast je speelt zich het leven in een bergachtig dorpje af. Dit is een presepe in de beste Italiaanse traditie. Rotsen, watervallen, grotten, schapen, honden, druipende was, boeren, herders, bakkers, vrouwen met kruiken of manden met brood. Het centrale punt, wat rechts van het midden, is een grot waarin de geboorte van Jezus wordt verbeeld.
Giuseppe Ianni staat ernaast te glunderen. In 1972 is hij begonnen aan dit enorme project, en ieder jaar is er iets bij gekomen – hij is nu 87 jaar. Trots vertelt hij dat zijn bergen gemaakt zijn van echte stenen, niet van kalk of papier maché. „Hier hebben drie mensen op gestaan.” Het gedeelte links, met een watercircuit, is gemaakt met afval bij de restauratie van de voorgevel van de Sint-Pieter. De deurtjes naar de grot met Jezus, Maria en Jozef zijn gemaakt van olijfhout uit Bethlehem.
Anderhalf jaar geleden gebakken broodjes
Er is veel ‘echt’ aan het tafereel. De vijftig jute zakjes met onder andere meel en zout zijn handgenaaid door een adellijke dame. De piepkleine broodjes die een vrouw in een mand meedraagt, zijn anderhalf jaar geleden gebakken (en zien er nog prima uit). De linzen, een verwijzing naar het bord linzensoep uit de Bijbel waarvoor Ezau zijn eerstgeboorterecht verkoopt, zijn echt. Van de net gewassen lakens die worden buiten gehangen, valt af en toe een druppel water, aangevoerd met een piepklein buisje. In een van de 24 grotten „zie je dat zich een stalactiet vormt’’, zegt Ianni trots.
Deze presepe is het hele jaar te zien en trekt mensen uit heel de wereld. „Mensen die het mooi vonden vroegen mij vaak of ze iets konden geven”, vertelt Ianni. „Maar ik wil geen geld. Breng maar een steen, zei ik dan, dan geef ik die een plaatsje. Als je dan met je kinderen of kleinkinderen komt kijken, kan je zeggen dat je hier ook aan hebt meegewerkt’’ – de uitdrukking ‘een steentje bijdragen’ bestaat niet echt in het Italiaans.
Een paar honderd stenen hebben een plaats gekregen in de cementen onderbouw van het tableau. Met zwarte letters staat geschreven waar ze vandaan komen. Hoger in de rotsen zijn een paar bijzondere stenen ingemetseld. Een piepklein stukje steen van de maan, geschonken door een vrouw die bij de NASA heeft gewerkt. Een stuk van de rots uit het dorpje Cascia waarvoor volgens de overlevering de heilige Rita heeft gebeden – Ianni ziet in de aderen van de rots ook nog de afbeelding van een madonna, maar dat is niet voor iedereen weggelegd.
Paus Johannes Paulus II kwam 24 keer
In een stuk muur buiten de kerststal zijn de stenen gemetseld waarvoor onder de presepe geen plaats meer was. Amsterdam is vertegenwoordigd met een stukje kiezel. Boven die rijen stenen hangen foto’s van hoog bezoek, zoals moeder Theresa. Paus Johannes Paulus II staat er vaak op. Hij is maar liefst 24 keer op bezoek geweest. De 25ste keer mochten Ianni en een paar collega’s die hem hadden geholpen, op bezoek komen in het Vaticaan.
Aan een andere muur hangt een grote gekleurde tekening die is gewijd aan de ‘Madonna van de straat’, patrones van de vuilnismannen. „Helemaal met potlood gemaakt door een collega’’, vertelt Ianni. En met een gebaar dat heel de zaal omvat: „Zo zie je maar weer wat gewone mensen als hij en ik kunnen.’’
Ianni is trots genoeg op zijn werk om en passant te vertellen dat in een tv-reportage werd gezegd dat dit de mooiste kerststal ter wereld is. Maar dan: „Dat vind ik zelf niet, hoor. Die kerststallen zijn allemaal mooi. Ik heb boven de ingang gezet: ‘Kom in mijn hart, Jezus.’ Waar het mij om gaat, is de intentie.’’
Dit is het laatste van vier blogs over de traditie van de presepe in Italië. Eerdere bijdragen gingen over de traditie van de kerststal; een rondje langs bekende kerststallen in Rome; en 126 kerststallen in de zuilengalerij van het Sint- Pietersplein.