Net als veel scholen, ziekenhuizen, kantoren en andere openbare gebouwen in Rome heeft bijna iedere kerk een kerststal. Meestal is hiervoor een kapel tijdelijk heringericht. Soms is ook een speciaal houten podium getimmerd, zoals voor de bekende stal van de Santa Maria dell’Anima, net achter piazza Navona, of van Santa Maria del Via, bijna tegenover het parlementsgebouw. Tussen al die kerststallen springen er een paar uit.
Santi Cosma e Damiano
In deze kerk, die half op het Forum Romanum staat maar vrij toegankelijk is vanaf de via dei Fori Imperiali, staat permanent een kerststal van een paar vierkante meter uitgestald, achter glas. Deze is geïnspireerd op de Napolitaanse kerststallen uit de achttiende eeuw. De beelden zijn van aardewerk en hout. Het tafereel laat het dagelijks leven zien met de ruïnes van het Forum Romanum als podium. Je kijkt je ogen uit: verkopers van kastanjes en fruit, soldaten, soldaten, wasvrouwen, steigerende paarden, een herberg waar de hammen aan het plafond hangen. En tussen de zuilen de kribben. Volgens een gedenksteen is de kerststal in 1939 aan de kerk geschonken door een in Napels geboren echtpaar dat jarenlang in de buurt van het forum heeft gewoond.
Dagelijks van 10 – 13u en 15 – 18u
Santa Maria Maggiore
In een zijkapel van deze pauselijke basiliek, de capella Sistina, staat een van de oudste presepes van Rome. Dit is geen kerststal in de Nederlandse zin van het woord, maar een beeldhouwwerk, uit 1291. Opdrachtgever was paus Nicolaas IV, de eerste franciscaan op de stoel van Petrus – de overlevering wil dat het sint Franciscus is die het idee van een kerststal heeft bedacht, ruim een half eeuw eerder. De beeldengroep werd gezet in een al bestaande zijbeuk die al eeuwenlang gold als de ‘Kerstgrot’. Toen de kerk eind zestiende eeuw een grootse nieuwe zijkapel zet, werd deze beeldengroep hiernaartoe verplaats. Maker ervan is de Florentijnse beeldhouwer en architect Arnolfo di Cambio.
Dagelijks van 7 – 18u45
Santa Maria in Aracoeli
Deze basiliek op de heuvel van het Capitool, die wordt beschouwd als de meest ‘Romeinse’ van de kerken in Rome, is alleen te bereiken via een lange trap. Wat meteen opvalt in de presepe, in de eerste kapel links, is dat de kribbe leeg is. Het past in een veel gevolgde gewoonte om het beeld van het kindje Jezus pas in de kribbe te leggen in de kerstnacht. Maar die lege kribbe herinnert ook aan een geruchtmakende diefstal in 1994. Toen werd de Bambinello, het 60 centimeter grote beeldje waar de kerk zo beroemd om was, gestolen. Het was een houten beeld van een wat pafferig kind gewikkeld in weefsels van gouddraad, met een kroon en juwelen. Sommige van die juwelen waren geschonken door gelovigen die ervan overtuigd waren dat ze door tussenkomst van de Bambinello weer waren genezen: decennialang is het beeldje naar ernstig zieken gebracht, in de hoop op genezing. Het gestolen beeld is vervangen door een moderne kopie.
Dagelijks van 9 – 12u30 en van 15 – 18u30
Sint Pietersplein
De ‘kerststal van de paus’, het grote kersttafereel midden op het Sint-Pietersplein, tegen de obelisk aan en met een grote kerstboom ernaast, is ieder jaar verschillend en daardoor steeds weer verrassend. Dit jaar komt de stal uit Peru, uit het dorpje Chopcca, een Indiaanse gemeenschap in de regio Huancavelica. Opnieuw komt de vermenging van een eeuwenoud verhaal en elementen uit het dagelijks leven terug. De figuren zijn in Indiaanse klederdracht, de drie koningen brengen onder andere aardappels en quinoa mee als geschenken, en ze hebben een lama bij zich die is gehuld in een Peruaanse vlag. Links spreidt een Andescondor zijn gigantische vleugels.
Anders dan het standaard tafereel, maar polemieken over de kerststal van 2021 zijn er niet. Dat was in eerdere jaren wel anders. Vorig jaar was er felle kritiek op de kerststal van voornamelijk aardewerk beelden die rond 1970 was gemaakt door studenten van een Italiaanse kunstopleiding uit de Abruzzen – uit de oorspronkelijke zestig beelden was een selectie gemaakt. Net Star Wars, was een vaak gehoord commentaar. Typisch paus Franciscus, mopperden critici: volgens hen een niet goed doordachte breuk met de traditie.
Presepe Vaticaan 2020 
Presepe Vaticaan 2020
Ook de kerststal uit 2017 leidde tot ophef. Die bestond uit grote beelden in de Napolitaanse traditie, in een tafereel dat verwees naar de zeven werken van barmhartigheid die het christendom predikt. Een daarvan is ‘de naakten kleden’. Maar moest dat nu zo homo-erotisch, vroegen critici zich af, met een naakte man die zo’n sixpack heeft dat het lijkt alsof hij rechtstreeks uit de sportschool komt? Tegenstanders van de paus gingen zelfs zo ver dat ze hun foto´s manipuleerden en de naakte man in de kribbe plaatsten, als object van adoratie door de drie koningen.
Dit is het tweede van vier blogs over de traditie van de presepe in Italië. Eerder verscheen een introductie over de traditie van de kerststal. Hierna volgen nog blogs over 126 kerststallen in de zuilengalerij van het Sint-Pietersplein en over de beroemde kerststal van de vuilnismannen.