Iets van gemerkt, in Nederland? Een van de grootste organisaties ter wereld, nog altijd zeer invloedrijk, heeft een radicale koerswijziging ingezet. En ja, de afdeling Nederland had ook mogen meepraten, maar de lokale leiders zagen niet zo veel in al die nieuwigheid en hadden geen trek in slepende discussies – heel anders dan bij onze oosterburen. En dat, terwijl het om een voorbeeld van verandermanagement gaat dat een boeiend praktijkvoorbeeld in managementopleiding zou kunnen zijn.
Waar dit over gaat? Over paus Franciscus die vindt dat de katholieke kerk in beweging moet komen. Over het huiswerk dat hij bisschoppen eerder heeft meegegeven, om op nationaal niveau in debat te gaan met gelovigen over waar de kerk staat en zou moeten staan. Over de synode die vandaag in Rome begint en waarop ruim drie weken lang over de resultaten van die nationale debatten wordt gesproken. Achter gesloten deuren, zonder dagelijkse briefings. Want het zou best wel eens slaande ruzie kunnen worden. Als die wordt uitgevochten via de media en daardoor wordt uitvergroot, helpt dat niet bij de echte dialoog, vindt de paus. Ter toelichting zei Franciscus twee maanden geleden: ,,Dit is geen tv-show.’’ En verwacht geen spectaculaire verklaring na afloop, eind oktober: deze synode zal voorstellen doen aan de paus, en voor volgende jaar oktober staat een nieuwe synode gepland. Daarna moet de discussie worden afgerond.
Een soort parlementair debat
Een synode zou je kunnen vergelijken met een zeer uitgebreide parlementair debat. Het debat moet uitmonden in een aantal conclusies (aanbevelingen aan de paus) waarover wordt gestemd. De 365 stemgerechtigde deelnemers zijn afgevaardigden van de nationale kerkprovincies, aangevuld met vertegenwoordigers van religieuze ordes en een aantal niet-religieuzen – onder hen ook 54 vrouwen. In Duitsland zijn er ter voorbereiding op deze synode intense debatten gevoerd, over een lange periode, strak georganiseerd. Het heeft me altijd verbaasd dat Nederlandse katholieken niet het heft in eigen hand hebben genomen tegenover de onwil van kardinaal Eijk om een vergelijkbare discussie op te zetten – of heb ik onvoldoende zicht op wat er in Nederland gebeurt? Zo op het oog heeft dit proces in Nederland niet veel spannends opgeleverd.
In twee opzichten is deze synode, onderdeel van een proces van een paar jaar, revolutionair. Eén: de paus wil luisteren naar wat anderen vinden en niet zijn positie gebruiken om te zeggen wat ze moeten vinden. De kerk, vindt hij, dat is meer dan de paus en zijn helpers in Rome, meer ook dan de bisschoppen overal ter wereld. Het organiseren van deze synodes is een vorm van democratisering. De paus wil verandering van onderop.
Twijfels – Dubia
En twee: het gaat, ook, over een grotere rol van vrouwen en leken in de kerk, over de plaats van lgtbq+ mensen. Opnieuw hebben een paar uiterst conservatieve kardinalen in een brief aan de paus retorisch gevraagd of hij hiermee niet eeuwenoude leerstellingen van de katholieke kerk onderuit haalt – in zekere zin is dat ook revolutionair, want de twijfels (in het latijn: dubia) die deze kardinalen zo openlijk tonen over de paus, passen niet goed in het traditionele hiërarchische denken. Die brief dateert van afgelopen zomer, maar is eind vorige week openbaar geworden. Maandag werd het antwoord van de paus openbaar. Veel geloofsartikelen zijn niet in steen gebeiteld, schreef hij. ,,Het oordeel van de kerk kan rijpen.”
Het is fascinerende lectuur voor wie wil analyseren hoe de paus zijn veranderingskoers inbedt in de geschiedenis van het katholieke denken. Een citaat waarin de paus ingaat op het twijfelpunt dat hij wil breken met onwrikbare, door God gegeven regels (Divine Revelation):
(W)hile it is true that the Divine Revelation is immutable and always binding, the Church must be humble and recognize that she never exhausts its unfathomable richness and needs to grow in her understanding. […] Cultural changes and new challenges in history […] can stimulate us to express certain aspects of its overflowing richness better, which always offers more.
Gesloten deuren, een thema dat een heleboel mensen niet meer interesseert, woordgebruik dat niet direct soepel en direct is: en toch speelt zich de komende weken in Rome een fascinerend proces van verandermanagement af.