Premier Meloni moet er goed de pest in hebben gehad. Zij maakte zich op voor de herdenking, vandaag, van de moordaanslag op mafiarechter Paolo Borsellino, misschien wel haar grootste held. En uitgerekend dan komt de minister van Justitie met een voorstel om een essentieel onderdeel van de mafiawetgeving af te zwakken. ,,Ik zou me op andere punten concentreren’’, zei Meloni zaterdag in niet mis te verstane bewoordingen. Dit ,,staat niet in het regeerprogramma’’.
Er is de afgelopen weken in Nederland veel gesproken over de vraag of Nederland bij de bestrijding van de georganiseerde misdaad iets van Italië kan leren. Maar daarbij ging het vooral over de zwaarte van de straf. De strafverzwaring na de aanslagen op twee rechters in 1992 hebben een duidelijk effect gehad. Maar zeker zo belangrijk in de Italiaanse wetgeving is het zogeheten concorso esterno in associazione mafiosa. Vrij vertaald: samenspannen met de mafia, ook al ben je er niet formeel lid van.
Grijze zone
Het is een misdrijf, en het geeft politie en justitie een juridisch fundament voor onderzoek naar wat de ‘grijze zone’ is gaan heten. Ogenschijnlijk respectabele mensen die het op een akkoordje gooien met de georganiseerde misdaad Nu de verschillende mafiagroepen minder moorden plegen en proberen in de ‘legale’ economie te infiltreren, is die grijze zone alleen maar belangrijker geworden. Daarbij gaat het om mensen die de mafia op de een of andere manier faciliteren, helpen, begunstigen, zonder dat ze formeel zijn opgenomen in een van de mafiafamilies. Dat kunnen politici zijn, ambtenaren, maar ook notarissen, bankiers, etc etc.
Minister Nordio heeft in interviews gezegd dat hij dit concorso esterno een oxymoron vindt, een innerlijke tegenstrijdigheid. Je bent mafioos of je bent het niet, vindt hij – waarmee hij voorbij gaat aan de groei van de grijze zone waarvoor alle mafiabestrijders waarschuwen. Er kwam veel kritiek op zijn voorstel om de strafbaarheid hiervan af te schaffen, zeker ook vanuit Meloni’s partij Fratelli d’Italia. Misdaadbestrijding is een traditioneel speerpunt van Meloni’s partij en van radicaal rechts. Daarom besloot ze de minister, voormalig lid van de liberale partij en sinds 2022 bij Meloni’s partij, terug te fluiten.
Daarbij komt: Meloni heeft verteld dat de aanslag op Borsellino in 1992, die door een autobom werd gedood toen hij op een zondag bij zijn moeder op bezoek ging, voor haar de aanleiding is geweest, om de politiek in te gaan. Borsellino was haar held – zij herinnerde er nog aan in haar regeringsverklaring. Moest zij dan naar de herdenking van de aanslag in Palermo gaan terwijl er een plan boven de markt hangt om een essentieel juridisch wapen tegen de mafia onschadelijk te maken? Een wapen ook dat past in de benadering van Borsellino, die heeft gezegd: “De mafia zal mij vermoorden wanneer anderen het toestaan.”
Neofascistische vrienden
Paolo Borsellino en Giovanni Falcone worden vaak in één adem genoemd. Het waren in 1992 de twee belangrijkste Italiaanse mafiabestrijders, en ze werden kort naar elkaar vermoord. Falcone in mei met een autobom toen hij van het vliegveld van Palermo de stad in reed, Borsellino nog geen twee maanden later. Ze waren nauw met elkaar bevriend, waren de drijvende krachten achter de grote mafiaprocessen eind jaren tachtig. Maar er waren wel politieke verschillen. Falcone had sympathie voor centrum-links, terwijl Borsellino vrienden had in wat toen de neofascistische Italiaanse Sociale Beweging MSI was – hij kwam die fatale zondag van een lunch met een MSI-politicus. De MSI kan je de politieke grootvader noemen van Meloni’s partij.
Cartoonist Biani tekende in een reactie op het voorstel van Nordio een ironisch portret van Borsellino in La Repubblica. ,,Ben je er nou nog steeds? Sorry, eh, maar we zijn aan het proberen het verhaal te veranderen.’’ Je kunt op je vingers natellen dat dit niet de boodschap zal zijn van Meloni bij de herdenking van de aanslag, vandaag 31 jaar geleden.