Het is zo’n klein berichtje waar een heleboel achter verscholen zit: het Galileo-museum in Florence heeft een zeventiende-eeuwse hemelbol gerestaureerd die is gemaakt door de Nederlandse cartografen vader en zoon d’Hondt en Adriaen Veen.
Eerst (ik moest het opzoeken): wat is een hemelbol (eigenlijk is ‘hemelglobe’ correcter)? Niets anders dan een wereldbol waarop niet de aarde, maar de sterrenhemel staat afgebeeld. Tegenwoordig kun je bollen kopen die overdag de continenten laten zien en ’s nachts de hemel. Vroeger waren daar twee exemplaren voor nodig. Rond het jaar 1600 waren zulke sets zeer populair: men was voortdurend op zoek naar nieuwe gebieden, nieuwe vaarroutes, en een getrouwe afbeelding van de sterrenhemel kon helpen schipbreuk te voorkomen.
Kaartmakers konden goed geld verdienen. In het Amsterdam van toen bestond er felle concurrentie tussen Jacob Florisz van Langren, Willem Jansz. Blaeu, en Joost d´Hondt, geboren in Vlaanderen. De laatste noemde zich, overeenkomstig de gewoonte van die tijd, liefst op zijn Latijns Jodocus Hondius. Omdat er voortdurend nieuwe en betere informatie beschikbaar kwam, moesten er ook steeds nieuwe wereld- en hemelbollen worden gemaakt. Hondius werd daarbij gaandeweg de meest gezaghebbende.
In 1611 begon d’Hondt aan een nieuwe set, met een diameter van 53,5 cm. Toen hij een jaar later overleed, waren ze nog niet klaar. Maar zijn zoon Jodocus II en Adriaen Veen, een Amsterdamse cartograaf, voltooiden het werk in 1613. Uiteindelijk kwam de hemelglobe terecht in de verzameling van de Florentijnse familie De’ Medici, die behalve voor kunst ook grote belangstelling had voor wetenschap. In ‘hun’ Palazzo Vecchio is een speciale zaal gewijd aan geografische kaarten.
Verkleurd
Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam heeft ook globes van d’Hondt. De oudst bekende hemelglobe van hem, kleiner en uit het jaar 1600, en een set uit 1613, even groot als de hemelglobe in Florence. De hemelglobe in Florence, die volgens de Italiaanse restaurateurs aan de binnenkant wat ingewikkelder in elkaar zit dan die in Amsterdam, was hard aan restauratie toe. Delen ervan waren verkleurd, en vooral het onderste gedeelte was hier en daar licht gebutst.
Dankzij een gift door een particulier kon de globe worden gerestaureerd. Stof en lijm van eerdere restauraties zijn weggehaald, oneffenheden gladgestreken. De hemelbol is, helaas zonder de ‘tweeling’ met de landkaarten, te zien in het Galileo-museum. In zijn oorspronkelijke glorie.
