Een rechts kabinet in Rome dat in de campagne maatregelen heeft beloofd tegen illegale immigratie, hoe gaat dat om met de nauwelijks aflatende stroom bootmigranten? In zijn eerste weken zwalkte het kabinet-Meloni. Hulporganisaties die migranten op zee hadden gered, mochten aanvankelijk Italiaanse havens niet in. Later weer wel, al werd één schip doorgestuurd naar Zuid-Frankrijk. Maar woensdag heeft het kabinet een nieuwe gedragscode opgesteld voor de hulporganisaties met reddingsschepen in de Middellandse Zee, met forse boetes voor wie zich niet aan die regels houdt. In de hoop dat er daardoor minder bootmigranten naar Italië komen.
Eerst maar even de cijfers. Dit jaar zijn er al ruim honderdduizend bootmigranten in Italië aangekomen – in het Covid-jaar 2020 waren het er 34.000, vorig jaar 66.000. Een vijfde daarvan komt uit Egypte, bijna een vijfde uit Tunesië – beide landen die voor de meeste mensen niet als onveilig gelden. Daarna Bangladesh (14.500), Syrië (8.500) en Afghanistan (7.200). Opvallend is dat daarbij steeds meer alleenreizende jongeren zitten, dit jaar al rond de 12.500.
De anti-migratieretoriek stelt dat illegale immigranten door buitenlandse hulporganisaties die als een soort taxi-op-zee opereren, massaal naar Italië worden gebracht. Cijfers van Binnenlandse Zaken nuanceren dat beeld sterk. Ongeveer 17 procent van de migranten die per boot Italië/Europa heeft bereikt, is daar door ngo’s gebracht. De rest is opgepikt door de Italiaanse kustwacht of door koopvaardijschepen, of met eigen boten gekomen: naar het eilandje Lampedusa, halverwege Afrika en Italië, of soms ook naar Sicilië of het Zuid-Italiaanse vasteland.
Taxi’s op zee
Maar toch. Het kabinet wil graag iets doen aan wat zij als taxi’s op zee ziet: hulporganisaties die gaan patrouilleren in gebieden waar naar verwachting migranten in de problemen komen die door mensensmokkelaars in Libië en Tunesië op een niet-zeewaardige boot zijn gezet. Vandaar die nieuwe gedragscode.
Twee regels vallen op. Wie op zee mensen in nood heeft opgepikt, moet dat meteen melden en dan direct naar een door de Italiaanse autoriteiten aangegeven haven varen. En als hulporganisaties zijn uitgevaren met alleen de bedoeling om mensen te redden, moeten ze meteen maar de opgepikte mensen vertellen dat ze asiel kunnen aanvragen.
Niet meer migranten ‘verzamelen’
De eerste regel klinkt mooi en gastvrij. Maar waarom vinden hulporganisaties dat niet leuk? Om twee redenen. Eén: ze pakken nu vaak over een periode van een paar dagen meerdere groepen bootmigranten op en brengen die dan in één keer naar een haven in Zuid-Italië. Migranten ‘verzamelen’ mag niet meer. En twee: ze vrezen dat ze naar havens in Midden- en Noord-Italië worden gedirigeerd, wat betekent dat ze langer moeten varen en hogere kosten hebben.
En de tweede regel? Als mensen meteen al aan boord asiel aanvragen – waarvoor de hulporganisaties overigens geen faciliteiten hebben – zou dat betekenen dat die aanvraag moet worden behandeld door het land onder wiens vlag het schip vaart. Duitsland bijvoorbeeld, of Noorwegen.
Forse boetes
Er zijn forse boetes gezet op overtreding van deze nieuwe regels. Die lopen van tienduizend tot vijftigduizend euro. Ook kan het schip van een hulporganisatie die deze gedragscode schendt, in beslag worden genomen.
Hulporganisaties zeggen: wij redden mensen die op zee in nood zijn gekomen. Het Italiaanse antwoord is nu: mooi, jullie zijn welkom, maar dan moet je wel meteen komen en niet blijven wachten tot je nog meer mensen kunt oppikken. Je kunt zitten wachten op de eerste keer dat dit met elkaar in conflict komt.