Italië viert morgen zijn Bevrijdingsdag. Dat is sowieso al een andersoortige dag dan in Nederland, maar dit jaar is er een dimensie bijgekomen: de oorlog in Oekraïne. De (oud-)partizanen en in hun kielzog veel linkse Italianen hebben deze dag altijd als hún feestje gezien, met veel ‘bella ciao’. Maar zij zijn sterk verdeeld geraakt. Want naast de pro-Russische gevoelens ter rechterzijde, vooral onder degenen die Poetin als verdediger van traditionele waarden zien zoals Matteo Salvini van de Lega, is er ook op links een substantiële groep die vindt dat het verkeerd is om vierkant achter Oekraïne te gaan staan.
‘Neen tegen iedere oorlog’, staat bijvoorbeeld op een groot spandoek op de piazza Ciro Principessa, in de traditioneel-linkse wijk Villa Certosa aan de oostkant van Rome. Dat is een nee tegen de oorlog van Rusland tegen Oekraïne, maar ook een nee tegen het gewapend verzet van Oekraïne tegen de Russische invasie. De né-né’ers, worden ze genoemd, de noch-noch’ers. Alle geweld is fout. Waarbij als vanzelf de gedachte opkomt aan dat zinnetje uit het eerste couplet van het lijflied van het Italiaanse Verzet:
Una mattina mi sono alzato
E ho trovato l’invasor(Op een dag stond ik op
en daar was de binnendringer)
Italiaanse commentatoren zien hierin een oude reflex: anti-amerikanisme en anti-imperialisme. Er heeft in Italië decennialang een sterke anti-amerikaanse stroming bestaan waarin katholieken en communisten elkaar vonden in een afkeer van de kapitalistische consumptiemaatschappij op protestante Amerikaanse leest.
Partizanen
Een van hen is de huidige voorzitter van de ANPI. Dat is de Nationale Associatie van Partizanen, een organisatie die zegt 120.000 leden te hebben en die de herinnering aan de partizanenstrijd in de Tweede Wereldoorlog levend wil houden. Het lidmaatschap staat open, aldus de invloedrijke organisatie, voor iedereen die de waarden van het Verzet onderschrijft. Het is de grootste vereniging die verwijst naar de partizanen.
Die voorzitter heet Gianfranco Pagliarulo (72). Hij is in opspraak gekomen door uitspraken uit 2014 en 2015. Toen sprak hij over ‘de patriotten van het oosten’ in de Donbas en over ‘duivelse’ Amerikanen die ervoor hadden gezorgd dat in Kiev een ‘nazistische regering’ aan de macht was gekomen. En o ja, de MH17 is waarschijnlijk neergeschoten door twee Oekraïense jachtvliegtuigen. Nederlandse rapporten hierover zeggen iets anders? ,,Grotesk’’, vond Pagliarulo.
Nu draait hij een beetje om die uitspraken heen, maar hij blijft stellig: ik ben niet voor Poetin, zegt hij, maar ik wil geen geweld. ,,Wapens sturen is brandstof voor een oorlogsvuur dat in Europa en heel de wereld kan exploderen.’’ De impliciete conclusie: dan moeten de Oekraïeners zich maar overgeven. En nadat de massamoorden in Boetsja aan het licht zijn gekomen, pleit de door hem geleide organisatie voor een neutraal internationaal onderzoek ,,om vast te stellen wat er echt is gebeurd’’.
Het leidt tot grote ruzie. Wij staan voor vrijheid en democratie, voor solidariteit met wie zich verzet tegen aantasting daarvan. Dat betekent dat het ,,moreel aanvaardbaar’’ is om wapens naar Oekraïne te sturen, zei Albertina Soliani, een vice-president van de ANPI, tegen La Repubblica. In veel toonaarden wordt, met haar, gezegd dat wie zich met een beroep op pacifisme keert tegen geweldsacties van Oekraïne, de waarden van ‘het Verzet’ verkwanselt.
Anti-Amerikanisme
Maar het anti-Amerikanisme, het wantrouwen tegenover de Navo, is op links soms sterker. Met name op uiterst links is dat wantrouwen sterker dan de herinnering aan het verzet tegen het fascisme en tegen de nazi’s die sinds de val van Mussolini in 1943 Noord-Italië bezet hielden, met Mussolini als marionet in de ‘Republiek van Salò’. Vaste gasten in de praatshows als filosoof Donatella Di Cesare, socioloog Alessandro Orsini of schrijver/fysicus Carlo Rovelli zeggen dat er geen oorlog tussen Rusland en Oekraïne aan de gang is, maar een krachtmeting tussen twee grootmachten.
De (nu grotendeels zwijgende) sympathie op rechts voor Poetin en het wantrouwen tegen het Amerikaanse Westen op links worden ook zichtbaar in een onderzoek dinsdag in La Repubblica. Vraag was in hoeverre Italianen hun media vertrouwen. Zo’n 46 procent van de ondervraagden vindt dat de meeste informatie over de oorlog vertekend is. En de massagraven dan? Propaganda van de regering in Kiev, vindt 23 procent van de ondervraagden.
Het is een officiële feestdag morgen, la festa della liberazione. De verjaardag van het Verzet, zo wordt die dag ook wel genoemd. Maar de verschillende interpretatie van de oorlog in Oekraïne werpt een schaduw over dat feestje.