Morgen is het officieel bevrijdingsdag in Italië, maar feest? Officieel wel. Maar deze datum heeft altijd een politieke lading gehad in Italië, en dit jaar zijn de ruzies groter dan ooit. (Zie ook update aan het einde)
Want wat wordt er eigenlijk gevierd? In de praktijk is hier de dag van het Verzet van gemaakt, van de overwinning van het antifascisme. De overwinning op de nazi’s die sinds 1943 het noordelijke deel van Italië bezet hielden, terwijl Rome en het gebied zuidelijker waren bevrijd door de geallieerden troepen. En op Mussolini en zijn vazallen, die van de Duitsers in het noorden een marionettenregering mochten vormen, de Republiek van Salò. Samengevat: de zege op het nazifascismo.
De regering wordt ervan beschuldigd het karakter van deze nationale feestdag te willen veranderen. Sinds september is in Rome een coalitie aan de macht die wordt gedomineerd door Fratelli d’Italia: een partij die in haar stamboom het neofascisme heeft. Dat schuurt met het ‘antifascisme’ van 25 april, zo blijkt uit recente uitspraken van kopstukken van die partij. Cartoonist Giannini voorspelt dat deze ‘feestdag’ vooral verdeeldheid zal opleveren. Hoe gaat premier Meloni, leider van het meest rechtse kabinet sinds de Tweede Wereldoorlog, dit aanpakken?
Waarom is 25 april bevrijdingsdag geworden?
Eerder die maand in 1945 braken geallieerde troepen door de Duitse verdedigingslinie in het noorden, de Gotische linie. Daarmee lag de weg vrij naar Milaan en Turijn. Het comité in Milaan waarin verschillende Italiaanse verzetsgroepen samenwerkten (van communisten tot monarchisten) riepen die 25ste april op tot een algemene opstand tegen de nazi’s en tegen de marionettenregering van Salò. Op die dag april begonnen Duitse en fascistisch-Italiaanse troepen zich terug te trekken uit Milaan en Turijn.
In april 1946 besloot de regering onder leiding van de christendemocraat De Gasperi dat dit een ,,nationale feestdag’’ moest zijn ,,ter viering van de totale bevrijding van het Italiaanse grondgebied”.
De datum was bedoeld om de rol van het antifascistische verzet te onderstrepen. Officieel eindigde de oorlog in Italië pas een paar dagen later. Zo werd Mussolini na een ontdekte vluchtpoging op 28 april door partizanen geëxecuteerd. Op 29 april tekende nazi-bevelhebbers in Italië de onvoorwaardelijke overgave – mede namens de leiders van de Republiek van Salò, door de geallieerden als een vazalstaat beschouwd. Die werd op 2 mei van kracht.
Waarom is dit vooral een feestdag van links?
Politici van rechts die in het verleden deelnamen aan de manifestaties, zijn bij herhaling uitgefloten of zelfs weggejaagd – als ze al het dringende advies om niet te komen, in de wind hadden geslagen. Zo was Silvio Berlusconi in april 1994, een maand nadat hij de verkiezingen had gewonnen, niet welkom. Voor linkse partijen was de 25ste april veel minder een dag van verzoening dan een dag om spierballen te laten zien – dat gold zowel in de tientallen jaren in de oppositie als in de jaren met regeringsmacht.
Wat wordt het rechtse kabinet verweten?
In essentie twee dingen: de rol te minimaliseren of te ontkennen van iedereen die zich tegen het fascisme heeft gekeerd. En het karakter van de 25ste april te willen verwateren. Critici vinden het veelbetekenend dat premier Meloni heeft gezegd te hopen dat het ,,een dag van nationale pacificatie’’ wordt.
Daarbij komt dat bijna iedere week iemand van Fratelli d’Italia wel iets zegt wat historisch aanvechtbaar is. Neem de bomaanslag door communistische partizanen in de smalle via Rasella in Rome, op 23 maart 1944. Daarbij werden 33 soldaten uit Bolzano gedood die waren ingelijfd door het Duitse leger. Als vergeldingsmaatregel executeerden de Duitsers 335 Italianen in de zogeheten Fosse Ardeatine.
Premier Meloni zei dat de geëxecuteerden waren uitgekozen louter omdat ze Italiaan waren. Grotendeels onjuist: het ging vooral om leden van het verzet die al gevangen zaten, joden die op een lijst stonden om gedeporteerd te worden, en Italiaanse militairen die ervan werden verdacht zich tegen de nazi’s te willen keren. Slachtoffers dus van de nazi-bezetters en hun Italiaanse collaborateurs.
Ignazio La Russa, voorzitter van de Senaat, noemde de aanslag in via Rasella een aanslag op een muziekband – lees: een zinloze aanslag. Apart onjuist: de eenheid zong altijd als ze terugkwam van een oefening, maar het waren soldaten. La Russa heeft een paar dagen later zijn excuses aangeboden.
Ook over de grondwet die in 1948 van kracht werd, is debat. La Russa heeft gezegd dat daarin het woord ‘antifascisme’ niet voorkomt. Misleidend: het klopt feitelijk, maar die hele grondwet is doortrokken van een volledig ander staatsbestel dan het fascistische en is in die zin uitgesproken antifascistisch.
Wat gaat er morgen gebeuren?
Premier Meloni heeft aangekondigd dat ze ’s ochtends aanwezig zal zijn bij de traditionele kranslegging op het Altaar van het Vaderland.
La Russa is er ’s ochtends ook bij, maar hij wil ’s middags in Praag bij Europees parlementvoorzittersoverleg zijn en dan ook de herdenking bijwonen van Jan Palach, een symbool van het Tsjechoslowaakse protest tegen de bezetting van hun land door Russische troepen in 1968. Het is een manier van La Russa om te zeggen: de fascisten waren fout, maar de communisten ook, kijk eens naar je eigen stamboom.
Matteo Salvini, als leider van de anti-migratiepartij Lega bondgenoot én concurrent van Meloni, heeft afstand genomen. Hij wil morgen ,,de bevrijding van ons land’’ vieren. En Kamervoorzitter Lorenzo Fontana (ook van de Lega) zei: ,,25 april is een nationaal erfgoed. Het moet het feest van allemaal zijn.’’ Dat lijkt het gezien de ophef vooraf niet te worden. Grote vraag is nu: neemt de pragmatische Meloni expliciet afstand van de gevaarlijke nostalgie en vaagheden die er binnen haar partij leven? De helft van haar kiezers heeft dat al gedaan: bij een recente peiling beschouwde meer dan de helft van die kiezers zich als antifascistisch.
Update dinsdagmorgen
In een brief dinsdag in de Corriere della Sera schrijft Meloni hoe zij deze Bevrijdingsdag ziet. Een paar elementen:
– ze hoopt dat dit een dag van nationale eenheid wordt (ze gebruikt het woord ‘concordia’) en schrijft dat ze niet begrijpt dat mensen met een beroep op democratie andere Italianen willen uitsluiten van deelname aan de ceremonies en viering van de 25ste april.
– ze schrijft dat het fascisme de democratische waarden heeft ,,vertrapt”
– Een citaat: ,,Sinds vele jaren en zoals iedere eerlijke waarnemer erkent hebben de partijen die rechts vertegenwoordigen in het Parlement, hun onverenigbaarheid verklaard met welke vorm dan ook van nostalgie naar het fascisme.”
– en wat ze niet zegt: het antifascisme was onmisbaar om de democratie in Italië te herstellen.
–