Donderdagavond komt er een einde aan Alitalia. In ieder geval aan het bedrijf zoals we dat nu kennen – of de naam voortleeft als etiket voor een volledig vernieuwde maatschappij, is nog steeds niet duidelijk.
Het is op veel fronten fout gegaan: gemiste kansen, verkeerde strategie, politieke inmenging, alle verandering blokkerende vakbondjes. In zekere zin kan je zeggen dat de doodsstrijd bijna 25 jaar heeft geduurd. Het heeft de Italiaanse staat miljarden gekost. Zonder te pretenderen alle facetten van de ondergang van Alitalia te belichten, kun je een paar sleutelmomenten aanwijzen.
Jaren negentig. Alitalia is een staatsbedrijf in problemen. Er zou moeten worden bezuinigd, maar er is altijd wel een vakbondje (er zijn er vele onder het personeel) die met stakingen veranderingen tegenhoudt. Maar de politiek durft niet echt in te grijpen. Alitalia vertrouwt op zijn thuismarkt, ziet de concurrentie van budgetmaatschappijen niet aankomen, en zet te weinig in op intercontinentale vluchten. In 1996 wordt 36 procent van Alitalia op de beurs gebracht, een stap naar samenwerking met andere maatschappijen.
2000. Na jaren van onderhandelingen met Alitalia over vergaande samenwerking breekt KLM de gesprekken af. Op de achtergrond spelen cultuurverschillen. Maar het belangrijkste bezwaar van KLM: noch de politiek noch de leiding van Alitalia durven knopen door te hakken. Het wordt een rechtszaak en uiteindelijk moet KLM 250 miljoen schadevergoeding betalen. Ik heb nooit gehoord dat KLM spijt heeft gehad.
Voorjaar 2008. Er wordt toch weer gesproken over samenwerking met Air France-KLM. Maar mediamagnaat Silvio Berlusconi wil de verkiezingen winnen en denkt dat ‘uitverkoop aan het buitenland’ van Alitalia zich tegen hem kan keren. Hij belooft dat Alitalia Italiaans blijft en brengt een groep van ‘capitani coraggiosi’ (moedige kapiteins) bijeen. Die investeren fors en ontslaan duizenden mensen – maar hebben niet veel verstand van luchtvaart. De grootste fout: denken dat de vluchten tussen Rome en Milaan een melkkoe blijven. In 2009 rijdt de eerste hogesnelheidstrein tussen Rome en Milaan. Nu rijden ze om het half uur.
2014. Redding door de oliesjeiks? Etihad (Verenigde Arabische Emiraten) neemt een belang van 49 procent in Alitalia. De Italianen worden gezien als een springplank naar betere toegang tot de Europese markt. Maar de oliedollars lossen niet alle problemen op. Al drie jaar later loopt Etihad weg, teleurgesteld over wat ze zien als halfslachtig beleid van Alitalia en een lankmoedige houding van het personeel.
2017. Alitalia is feitelijk failliet en komt weer volledig in staatshanden. Regeringscommissarissen (en noodleningen) moeten het bedrijf overeind houden. Pogingen een buitenlandse partner te vinden mislukken.
2020. De regering stelt een nieuwe leiding aan die plannen moet maken voor een soort doorstart. De opdracht daarbij is duidelijk: ga de noodzakelijke harde ingrepen niet uit de weg.
2021. Het plan komt op tafel. Er komt een nieuw bedrijf, met als werktitel ITA. Dat neemt een deel van de vloot over en bestelt een reeks nieuwe Airbussen. Niet meer dan een derde van het personeel van Alitalia wordt overgenomen, maar niet hun arbeidscontracten. Afhankelijk van de functie wordt tot vijftig procent gekort op het aangeboden salaris.
En de naam? Vorig maand is geprobeerd de naam Alitalia te veilen. Beginprijs 290 miljoen euro. Veel te veel, vond ITA, dat vanzelfsprekend grote interesse had: volgens hun analyse zou de naam nog niet de helft waard zijn. Vandaag wordt dooronderhandeld. Voor de persconferentie morgen waarop de nieuwe maatschappij zich presenteert, liggen er twee opties klaar. Een persbericht met de naam Ita en een persbericht met de naam Alitalia.