Denk aan Rome, en je denkt aan de antieke oudheid, Forum, Colosseum, Pantheon. Of aan de bloeiperiode in de Renaissance, toen pausen de beste kunstenaars van hun tijd naar Rome haalde. Maar de Middeleeuwen? Dat is een beetje een vergeten periode. Veel gebouwen uit die tijd zijn aangepast of afgebroken in de jaren daarna. Hier en daar is er nog een klokkentoren overgebleven, een paar torens die als toevluchtsoord dienden bij gevaar. Wat mozaïeken en handschriften, wat gebruiksvoorwerpen ook, vooral kerkelijke.
Heel haar professionele leven heeft Anna Maria D’Achille, een kunsthistorica aan de Sapienza-universiteit in Rome, gezegd dat de middeleeuwen een stuk vergeten geschiedenis van Rome vormen. Volkomen onterecht, vindt ze. Nu heeft ze de kans gekregen om daar iets aan te doen. Het resultaat is een aardige, interessante tentoonstelling met de titel ‘Middeleeuws Rome. Het verloren gezicht van de stad.’
Religie, cultuur, politiek
Rome was ook in de Middeleeuwen een van de belangrijkste steden van Europa, legt ze uit bij de opening van de tentoonstelling. Duizenden pelgrims trokken vanuit heel het continent naar Rome. Dat was de stad van de paus, van het graf van Petrus, van de relikwieën van heiligen en martelaren die in de vele kerken werden bewaard, van de catacomben waar de eerste christenen zich schuil hielden en hun geloof beleden.
Rome was een religieuze, maar ook een culturele en politieke hoofdstad van Europa, zegt curator D’Achille. Veel pausen hadden enorme politieke invloed en kwamen daarom in botsing met koningen en keizers of speelden met hen onder één hoedje.
Denk aan Gregorius de Grote (overleden in 604), die een zendingsmissie naar de Angelsaksische wereld opzette. Aan Leo III (overleden in 816), de paus die Karel de Grote tot keizer kroonde vam wat later het Heilige Roomse Rijk zou worden. Aan Innocentius III (overleden in 1216), een drijvende kracht achter de kruistochten en voortdurend bezig de wereldlijke macht van de paus te versterken.
Of denk aan Bonifacius VIII (overleden in 1303), die zich actief mengde in de internationale politiek en verordonneerde dat de paus boven de keizer stond. De grote dichter Dante, die vond dat keizer en paus op gelijke voet moesten staan, haatte Bonifatius zo dat hij hem in zijn Divina Commedia in de hel situeerde – zelfs nog vóór diens dood.
Fragmenten
Omdat er zo veel is afgebroken of overgeschilderd kan het verhaal van het Middeleeuwse Rome slechts aan de hand van fragmenten worden verteld. Er zijn veel mozaïeken en religieuze kunstschatten te zien. Veel aandacht gaat naar de betekenis van de vier grote basilieken – al zien die er nu heel anders uit dan in de middeleeuwen: de Jan van Latheranen (in de middeleeuwen de pauselijke kerk), de Santa Maria Maggiore (de eerste basiliek die was gewijd aan Maria), Paulus buiten de muren, en natuurlijk de Sint Pieter, gebouwd op het graf van Petrus.
Een aantal gravures geeft een indruk van hoe de stad er in de Middeleeuwen uit zag (en wie dat interessant vindt, moet zeker ook een verdieping hoger gaan, waar duidelijk wordt hoe de stad de afgelopen twee eeuwen is veranderd).
Een speciale sectie is gewijd aan de volksdevotie van met name Maria – van wie nog nog in veel kerken middeleeuwse iconen worden bewaard.
Hoe interessant het tentoongestelde materiaal ook is, het beeld van het middeleeuwse Rome blijft wat fragmentarisch. Bij de uitgang staan suggesties voor wandelingen om meer van nabij een aantal gebouwen uit die tijd te bezoeken. Een interessant detail: voor de makers van de tentoonstelling eindigt het middeleeuwse Rome in het jaar 1300, door paus Bonifatius uitgeroepen tot het eerste jubeljaar (Dante beschrijft nog hoe druk het is op de brug naar de Engelenburcht). Waar in andere landen de Middeleeuwen voor historici nog een eeuw of langer doorgingen, worden in Italië de eerste tekenen zichtbaar van de Renaissance.
Praktische informatie
De tentoonstelling is t/m 5 februari te zien in palazzo Braschi, piazza di San Pantaleo 10 (vlakbij piazza Navona). Di t/m zo 10-19u. Klik hier voor een link naar de website van de tentoonstelling. Kaartjes kunnen online worden besteld, mijn ervaring is dat het niet heel druk is.
